Zawsze powtarzamy, że Kotlina Jeleniogórska to worek bez dna jeśli chodzi o zabytki i atrakcje. Dosłownie gdzie się człowiek nie ruszy tam zawsze „coś”. Z różnych epok, z różnych dziedzin, w różnych stylach. Wszystko to sprawia, że naszym prywatnym rankingu chyba jest na pierwszym miejscu jeśli chodzi o idealne kierunki na krótki wypad w Polsce. Pisaliśmy już o unikatowej wiosce Mysłakowice czy tak wyjątkowym zakątku jak Dolina Pałaców i Ogrodów. Dziś czas na kolejną niezwykłość. A jest nią mieszkalno-obronna Wieża Książęca w niewielkiej wiosce Siedlęcin.
Gdzie leży Siedlęcin?
Siedlęcin leży tuż przy Jeleniej Górze na Dolnym Śląsku, 7,5 km na północny wschód od centrum miasta. Właściwie można ją uznać za dalekie przedmieścia. Z krajowej „3” między marketami Castorama i Neonet należy skręcić na północ w ulicę Grunwaldzką i dotrzeć nad płynącą powoli rzekę Bóbr. Wieża stoi na terenie otoczonym przez zaniedbane zabudowania gospodarcze. Należy przyjechać przez otwartą bramę wjazdową i zaparkować na rozległym placu.
Zamieszanie z nazwą
Zarówno w literaturze jak i rozmaitych materiałach promocyjnych ta masywna gotycka bryła występuje pod nazwą Wieża „Książęca” lub „Rycerska”. Obecnie większość fachowców skłania się raczej ku temu pierwszemu wariantowi argumentując to fundacją dokonaną przez księcia świdnicko-jaworskiego Henryka I a nie rycerza; obiekt stał się rezydencją rycerską/szlachecką dopiero kilkadziesiąt lat później.
O co tyle hałasu?
W tym szczerze mówiąc niezbyt urodziwym otoczeniu w postaci zniszczonych zabudowań gospodarczych, stoi jeden z cenniejszych zabytków średniowiecza Dolnego Śląska, jaki dziś można znaleźć na terenie Polski.
Budowla w formie surowej wolno stojącej wieży powstała w drugiej dekadzie XIV wieku na ważnym szlaku handlowym z Jeleniej Góry do Lwówka. Zbudowana jest na planie prostokąta o bokach 15 na 22 metry i osiąga wysokość 19 metrów (bez dachu). Prezentuje się naprawdę dostojnie i solidnie, wystarczy wspomnieć, że grubość jej kamiennych murów osiąga około 2 metry (na parterze nawet 3).
Początkowo wieża była nieco niższa, przy czym parter pełnił funkcję gospodarczą, kolejne kondygnacje przeznaczone były na cele mieszkalne, natomiast ostatnia miała charakter obronny. Dodatkową przestrzeń stanowiła piwnica. W ciągu swej liczącej blisko 700 lat historii, obiekt był tylko raz przebudowywany – podniesiono go o jedną kondygnację i nakryto czterospadowym dachem.
Wieża została ulokowana na niewielkim sztucznym kopcu, który otoczono fosą (fragment zachował się do dziś). Dla zwiększenia walorów obronnych z trzech stron (zachodniej, wschodniej i północnej) dodatkowo zbudowano wysoki na 4 metry mur. Po jakimś czasie, wraz ze zmianą realiów historycznych, jej znaczenie zostało całkowicie zmarginalizowane, a w XVIII wieku przestała pełnić funkcje mieszkalne i została przekształcona w spichlerz.
Nie znaczy to jednak, że lokatorzy ostatecznie się stąd wynieśli – od południa do budowli dostawiono dwór, który z oczywistych względów był znacznie wygodniejszy i dostosowany do ówczesnych standardów. W połowie XIX wieku rozebrano mur obronny przez co częściowo utraciła warowny charakter.
W rękach Schaffgotschów
W 1732 roku posiadłość znalazła się w rękach wielkiego rodu Schaffgotschów, właścicieli rozległych terenów w okolicy Jeleniej Góry. Dla nas – Górnoślązaków – to szczególnie interesujący fakt ponieważ rodzina ta odegrała niemałą rolę także w naszych rodzinnych stronach. A doszło do tego przez odpowiednio zaaranżowany mariaż.
W 1858 roku Hans Ulryk von Schaffgotsch poślubił „śląskiego Kopciuszka” czyli Joannę Gryczik (Gryzik), spadkobierczynię fortuny Karola Goduli, dzięki czemu stał się wielkim potentatem przemysłowym na Górnym Śląsku. Rodzina pozostawała w posiadaniu dolno– i górnośląskich majątków do 1945 roku. Piszemy o tym nieprzypadkowo – kilka lat temu wraz z Domem Współpracy Polsko-Niemieckiej przygotowaliśmy album fotograficzno-historyczny prezentujący wspaniałą spuściznę po tej rodzinie.
Sir Lancelot z Jeziora w… Siedlęcinie
To, co stanowi o wyjątkowości wieży tak naprawdę znajdziemy dopiero w środku. Najpierw na samym dole dworu należy zakupić bilet (w 2019 roku w cenie: 7 zł normalny, 6 zł dla emerytów, 5 zł dla uczniów i studentów), a następnie przejść przez niewielki dziedziniec i wejść już na teren wieży. Te kilka kroków pomiędzy oboma budynkami to błyskawiczne przenosiny w czasie o mniej więcej cztery stulecia. Tutaj z myślą o zwiedzających pragnących dowiedzieć się czegoś więcej o historii tego miejsca przygotowano ciekawą ekspozycję. Warto też zauważyć, że tylko na tym poziomie przestrzeń podzielona jest na dwie osobne części.
Dalej schody zaprowadzą nas na I piętro, do najważniejszego pomieszczenia – Wielkiej Sali, która pełniła funkcje reprezentacyjne, była miejscem spotkań towarzyskich i wydawania uczt. I tu właśnie czeka na nas atrakcja, dzięki której Siedlęcin jest unikatem na skalę polską, a nawet europejską. Jej ściany bowiem są pokryte średniowiecznymi malowidłami przedstawiającymi sceny związane z sir Lancelotem – jednym z najznakomitszych rycerzy z legendy o Okrągłym Stole.
Powstały najprawdopodobniej z inicjatywy fundatora zamku, księcia Henryka I w latach 1345-46, a więc tuż przed jego śmiercią. Uchodzą za najstarsze na terenie Polski malowidła z tego okresu o tematyce świeckiej, a dokładnie tzw. arturiańskiej. Ich łączna powierzchnia wynosi aż 33 m². Polichromie zostały odkryte w pod koniec XIX wieku. Badania wykazały, że wykonano je w tzw. technice „al secco” czyli suchego tynku.
Tutaj też warto zwrócić uwagę na dość duże okna z szerokimi wnękami posiadającymi miejsca do siedzenia tzw. sedilie.
Powyżej znajduje się kolejne piętro, które ma najwyższą wysokość i przy okazji największe okna; jest więc najjaśniejsze i dziś często służy jako sala wystawowa.
Stąd schody prowadzą na górę pod więźbę dachową. Nagle znajdujemy się w dość niskim i ciasnym pomieszczeniu z plątaniną belek podtrzymujących czterospadowy dach. Konstrukcja, podobnie jak cała wieża, sprawia niesamowite wrażenie.
Zwiedzając kolejne piętra wieży jesteśmy jakby żywcem przeniesieni do średniowiecza – jest dość ciemno, wilgotno i chłodno, gdzieniegdzie coś trzeszczy i skrzypi. Z pewnością nie są to warunki w jakich ktokolwiek chciałby dziś dłużej przebywać.
II Wojna Światowa i powojenne dzieje
Wspaniały obiekt architektury obronnej w czasie wojny pełnił rolę magazynu kilku placówek m.in. wrocławskiego Muzeum Rzemiosła i Starożytności a także biblioteki Schaffgotschów z Cieplic (dzielnica Jeleniej Góry). Po wytyczeniu nowych granic państwowych, zabudowania folwarczne przejął PGR natomiast samą wieżą zaopiekowało się PTTK. Od 2001 roku obiekt znajduje się pod zarządem Fundacji „Zamek Chudów”, która oprócz dbałości o zabytek organizuje w jego wnętrzach wydarzenia artystyczne. Zwiedzanie jest możliwe codziennie, od maja do października w godz. 9.00-18.00, a w pozostałych miesiącach 10.00-16.00.
Nie tylko wieża
Nie samą wieżą Siedlęcin stoi. Jadąc dalej w stronę Pilchowic miniemy dwa interesujące kościoły. Pierwszy z nich to katolicki, gotycki kościół św. Mikołaja, zbudowany w XVI wieku, a następnie przebudowany w XIX stuleciu. Nieco dalej, na wzgórzu wznosi się dawna świątynia ewangelicka, a dziś katolicki kościół pomocniczy, noszący nieco paradoksalne ze względu na swoją protestancką przeszłość wezwanie: Matki Boskiej Nieustającej Pomocy (XVIII wiek).
Więcej informacji o nadchodzących wydarzeniach w obiekcie na stronie: wiezasiedlecin.pl
Tekst: Beata Pomykalska
Fotografie: Paweł Pomykalski
Może Cię zainteresuje jeszcze:
