50 km na północ od Kielc i 33 km na południe od Radomia, w południowej części województwa mazowieckiego, przy drodze krajowej nr 7 leży 12 tysięczne miasteczko Szydłowiec. Choć wydaje się być bardzo niepozorne, to jednak ma całkiem sporo do zaoferowania. Zamek otoczony ładnym parkiem, rynek z okazałym ratuszem czy duży gotycki kościół to tylko niektóre jego zabytki świadczące o dumnej przeszłości (z wielkimi magnackimi nazwiskami w tle) oraz bogactwie, które miasto zawdzięczało wydobyciu piaskowca. Dziś panuje tu spokojna, bardzo niespieszna atmosfera sprzyjająca relaksowi i uważnemu zwiedzaniu.
Atrakcje Szydłowca
Zamek
Zwiedzanie zaczniemy od pięknego zamku, który znajduje się na terenie parku. Został zbudowany na miejscu wcześniejszego grodu z inicjatywy Stanisława Szydłowieckiego w drugiej połowie XV wieku i reprezentował styl gotycki. Kilkadziesiąt lat później, w latach 1515-26 został przebudowany w efektowną rezydencję, która utrzymana już była w duchu renesansowym. 100 lat później przeprowadzona została kolejna przebudowa, która dodała elementów późnorenesansowych i barokowych. Niestety od połowy XIX wieku był nieużywany i popadał w ruinę. Stan taki trwał do lat 60. XX wieku, kiedy przeprowadzono kompleksowy remont zabytku. Dziś w jego murach mieści się Szydłowieckie Centrum Kultury i Sportu oraz Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych.
Park
Nie dość, że zamek sam w sobie jest piękną budowlą, to jeszcze uroku dodaje mu położenie na sztucznie usypanej wyspie otoczonej fosą. Całość zaś otacza zadbany park, który został założony już w XVI wieku przez Mikołaja Szydłowieckiego jako ogród zamkowy. Przepływająca tędy rzeka Korzeniówka oraz okazały starodrzew plus widok na zamek sprawiają, że
naprawdę można tu miło spędzić dłuższą chwilę.
Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych
Spod zamku kierujemy się spacerem na rynek, ale po drodze mijamy nową siedzibę Muzeum Ludowych Instrumentów Muzycznych. Trzeba przyznać, że to bardzo dobra nowoczesna architektura, choć przecież ukryta na prowincji.
Ratusz
Największą ozdobą tzw. Wielkiego Rynku jest ratusz. Powstał w latach 1602-1629 i uchodzi za jeden z najlepszych, zachowanych przykładów architektury późnorenesansowej w Polsce. Zbudowany jest na planie prostokąta, przy czym z każdego naroża wyrasta niewielka wieżyczka, a przy wschodniej fasadzie stoi wysunięta nieco przed lico murów wysoka wieża nakryta hełmem z sygnaturką. Dziś urzęduje tu burmistrz i inne biura administracji samorządowej, a także Urząd Stanu Cywilnego.
Niestety okalająca rynek zabudowa nie zachowała się, a szkoda. Gdyby była oryginalna to miasteczko z pewnością byłoby hitem turystycznym na miarę Sandomierza czy Kazimierza. Z drugiej strony to dobrze, bo bez tłumów zwiedzających można w spokoju podziwiać jego urodziwe i wartościowe zabytki.
Pręgierze
Przed ratuszem stoi jeden z bardziej oryginalnych zabytków miasta, który ma dużą wartość nawet na skalę ogólnopolską. Sprawa z nim jest jednak bardzo dziwna ponieważ właściwie można nie zwrócić na niego uwagi. Ale przegapić go nie wolno! Patrząc uważnie zauważymy mierzącą 2,5 m wysokości kolumnę. Jest to postawiony w pierwszej połowie XVII wieku późnorenesansowy pręgierz, przy którym wymierzano kary cielesne dla niepraworządnych obywateli. Podobno ostatni raz swoją funkcję spełnił w 1788 roku.
To jednak nie jedyny taki zabytek, jakim może się poszczycić Szydłowiec. Zaledwie kilka metrów obok stoi manierystyczna kolumna „Zośka” również z początku XVII wieku. Bardzo jednak różni się od swojego sąsiada – ma kształt dzbana zwieńczonego platformą, na której stoi postać kobieca otoczona żelazną balustradą. I to właśnie ta niewiasta nosi imię Zośka, nadane podobno by upamiętnić pierwszą ukaraną tu kobietę.
Kościół farny św. Zygmunta
Przy południowej pierzei rynku wznosi się okazały gotycki kościół. Pierwsza, jeszcze drewniana świątynia stanęła tu na podstawie aktu erekcyjnego z 1401 roku, a dzisiejsza fara murowana powstała na przełomie XIV i XV wieku. Za budulec posłużył oczywiście miejscowy piaskowiec. W jego bryle wyróżniają się dwie zdecydowanie odmienne części: pierwszą jest niskie, trójprzęsłowe prezbiterium a drugą znacznie wyższy i szerszy korpus nawowy.
Pomnik Kościuszki
W zazielenionej, południowo-zachodniej części rynku, zwanej Skwerem Staromiejskim, w 1921 r. stanął pomnik Tadeusza Kościuszki. Jego fundatorami byli szydłowieccy mieszczanie.
Góra Trzech Krzyży
Na skraju miasta wyrasta sztucznie usypane wzgórze. Różnie się mówi o jego powstaniu, ale jedno jest pewne – roztacza się tu bardzo ładna panorama miasta. Nazwę zaś zawdzięcza trzem drewnianym krzyżom, postawionym tu być może już w XVIII wieku gdy w okolicy szerzyła się zaraza.
Cmentarz żydowski
W ciągu ostatnich trzech lat odwiedziliśmy w Polsce około 80 cmentarzy. Wykonywaliśmy zdjęcia do albumu, w którym współautor ukazał 50 najciekawszych z historycznego punktu widzenia cmentarzy na Górnym Śląsku, a także pisaliśmy przewodnik „Śladami Żydów na Górnym Śląsku”. Poza tym mieliśmy okazję zwiedzić największe i najważniejsze nekropolie w całej Europie. Wspominamy o tym po to, by powiedzieć, że wydawało nam się iż w tematyce funeralnej niewiele rzeczy jest w stanie nas zaskoczyć! A tu proszę, Szydłowiec dał radę! Trochę pobłądziliśmy, ale w końcu udało nam się dotrzeć na wspaniały cmentarz żydowski, który po pierwsze zdumiał nas swoim rozmiarem, a po drugie zachwycił jakością macew. Cmentarz powstał w XVIII wieku i zajmuje powierzchnię 2,7 ha, na której zachowało się ponad 2 tys. nagrobków (niektóre źródła mówią nawet o 3 tys.). Najstarsze z nich pochodzą z 1830 roku.
Małe miasto – duże zwiedzanie
Szydłowiec można minąć nawet tego nie zauważywszy. Tymczasem na jego wysokości warto przyhamować i zjechać z drogi szybkiego ruchu, by na chwilę wtopić się w senną atmosferę niewielkiego miasteczka i poznać jego cenne zabytki. Zapraszamy na południowe Mazowsze.
Tekst: Beata Pomykalska
Fotografie: Paweł Pomykalski
Zajrzyj także do renesansowego Zamościa – kliknij tutaj.
Pięknie jest również w Przemyślu – kliknij tutaj.
Może zainteresuje Cię jeszcze Tykocin na Podlasiu? Kliknij tutaj.
A na Dolnym Śląsku ukrywa się maleńkie Chełmsko Śląskie. Kliknij tutaj.
