Dolina Pałaców i Ogrodów – jak pudełko czekoladek

Jest w Polsce bajkowa kraina nosząca wdzięczną nazwę Dolina Pałaców i Ogrodów, w której liczne zamki, pałace, dwory i ogrody wręcz potykają się o siebie. Ile ich jest? Prawie 30! Gdzie? Oczywiście na Dolnym Śląsku, a dokładnie w magicznej Kotlinie Jeleniogórskiej, otoczonej łagodnymi wzgórzami, pomiędzy którymi leniwie płyną meandrujące rzeki i potoki. Gdybyśmy szukali jakiegoś porównania dla tego miejsca to śmiało moglibyśmy powiedzieć, że jest ono jak pudełko najlepszych belgijskich pralinek, w którym poszczególne czekoladki ułożone są w elegancko wyściełanych przegródkach.

Dolina Pałaców i Ogrodów to prawdziwy unikat nie tylko na polską, ale i europejską skalę. I naprawdę na przestrzeni około 100 km² znajduje się tu kilkadziesiąt rezydencji z różnych epok i w różnych stylach. Łączy je to, że są niewielkich rozmiarów i były budowane głównie po to, by cieszyć oko. Takie prawdziwe cukiereczki. W większości zaniedbane po wojnie, dziś stopniowo odzyskują dawny blask. Naturalne granice doliny wytyczają góry Kaczawskie na północy, Karkonosze na południu, Izerskie na zachodzie i Rudawy Janowickie na wschodzie.

Wszystko to sprawia, że Dolina Pałaców i Ogrodów stanowi niezwykły szlak turystyczny, obfitujący także w inne atrakcje, m. in. niezwykłe świątynie, zabytkowe miasta Kowary i Jelenia Góra, czy inne cuda jak… domy tyrolskie. Bo to region pogranicza, gdzie przez wieki krzyżowały się drogi ludzi różnych narodowości, kultur i religii. Odkryliśmy to miejsce jakieś 15 lat temu, w czasie wakacji w Karpaczu i z miejsca się zakochaliśmy. W 2011 roku Pałace i Parki Krajobrazowe Kotliny Jeleniogórskiej zostały wpisane na listę pomników historii, a my dziś przedstawiamy mały przewodnik z naszymi ulubionymi miejscówkami.

Pałac w Łomnicy

Nie dość, że sama kotlina jest niewielka i nasycona pałacami, to na jej obszarze jest miejsce, w którym… jest ich jeszcze większe zagęszczenie. Pomiędzy miejscowościami Łomnica, Wojanów i Wojanów-Bobrów, na przestrzeni niespełna 1600 metrów, stoją bowiem aż cztery rezydencje. To prawdziwy ewenement. Jako pierwszą odwiedziliśmy Łomnicę. I od razu przyjemne zaskoczenie. Obiekt od wielu lat należy do potomków ostatnich właścicieli, którzy z wielkim poświęceniem i zaangażowaniem podnieśli go z ruiny. Po wojnie do 1977 roku mieściła się w nim szkoła, a później został pozostawiony sam sobie. Od lat 90., kiedy trafił w odpowiednie ręce, odnowiony został subtelnie elegancki barokowy pałac główny oraz stojący tuż obok dwór zwany „Domem Wdowy”. Dziś w zespole pałacowym mieści się hotel oraz przestrzeń wystawowa.

Pałac w Wojanowie

Za majątkiem łomnickim, leniwie przedziera się rzeka Bóbr, która wyznacza granicę z Wojanowem, najwspanialszą wizytówką Doliny Pałaców. Patrząc dziś na niego trudno uwierzyć, że wtedy, latem 2004 roku, gdy byliśmy tu pierwszy raz stał w totalnej ruinie, wypalony z zapadniętymi do środka stropami, zarośnięty trawskiem i chaszczami. Żal było patrzeć i strach było podchodzić bliżej. Drugi raz przyjechaliśmy tu dokładnie dekadę później. Okolicę zwiedzaliśmy wtedy zawodowo – zbieraliśmy materiały do albumu o rodzinie Schaffgotschów, który wydaliśmy z Domem Współpracy Polsko-Niemieckiej. Chyba nigdy w życiu nic nas tak nie zaskoczyło, jak ten cudownie wyremontowany pałac! Co prawda, wyglądał trochę jak wyciągnięty żywcem z bajki Disney’a, ale to nie szkodzi. Grunt, że został uratowany.

Kolejny raz przyjechaliśmy do Kotliny Jeleniogórskiej tylko dla przyjemności. Od jakiegoś czasu wyznajemy zasadę by „rzucić wszystko i uciec w… dolnośląskie”. Był ciepły letni wieczór, siedzieliśmy na tarasie kawiarni pałacu w Wojanowie. Promienie słońca, które za niedługo miało zacząć zachodzić, wydobywało z tego bajkowego obiektu to, co najpiękniejsze. Jedno spojrzenie na męża i już wiedziałam, że zaraz powie: „skoczę jeszcze parę zdjęć zrobić”, ja mu odpowiem „jasne, leć”, on jeszcze doda, że „zaraz wróci”. A ponieważ znamy się już naprawdę długo, wiedziałam, że to „zaraz” potrwa jakieś pół godziny, a może i dłużej. I w ogóle mi to nie przeszkadzało. Bo choć nie jestem aż taką minimalistką jak Jackowski i „oprócz błękitnego nieba” potrzeba mi jeszcze czegoś więcej, to pyszna kawa z widokiem na pałac zaspokajały wszystkie pragnienia.

Dzisiejszy obiekt, ten uroczo przesłodzony torcik, ma niewiele ponad sto kilkanaście lat, ale jego historia jest znacznie bardziej odległa i sięga już średniowiecza, kiedy istniało tu jakieś rycerskie umocnienie. Na początku XVI wieku powstała renesansowa rezydencja, która jednak szybko uległa zniszczeniu w czasie wojny trzydziestoletniej. Po jej zakończeniu obiekt odbudowano w stylu barokowym, a w w XIX w. dokonano neogotyckiej przebudowy – i taki właśnie wygląd reprezentuje także dziś. We wnętrzach znajduje się luksusowy hotel, który zaadaptował też dawne zaplecze gospodarcze pałacu, a całość otacza rozległy park krajobrazowy.

Pałac w Wojanowie-Bobrowie

A o tym, jak niektóre z obiektów na naszym szlaku wyglądały jeszcze nie tak dawno temu można się przekonać zaledwie kilometr dalej. Niestety w Wojanowie-Bobrowie mimo upływu czasu nic się nie zmienia i ten piękny pałac nadal jest w dramatycznym stanie. A naprawdę szkoda. Również on swoje początki ma w gotyckiej warowni rycerskiej, którą później przebudowywano, aż pod koniec XIX wieku uzyskał dzisiejszy kształt. Prawdopodobnie gdyby został wyremontowany i doprowadzony do takiego stanu, jak ten w Wojanowie, to z pewnością byłby dla niego największą konkurencją w okolicy.

Również on jest baśniowo finezyjny i dekoracyjny z tymi wszystkimi wieżami, wieżyczkami, sterczynami i loggiami, dzięki którym tworzy tak rozbudowaną całość. A otaczające go zabudowania gospodarcze, wyglądają jak mury warownego zamku co dodaje mu wręcz rysunkowego charakteru. Jak głosi miejscowa legenda przetrwał bez szwanku koniec wojny, ale w latach powojennych komuś w okolicy potrzebna była dachówka więc bezceremonialnie zdjęto ją z dachu pałacu doprowadzając do jego stopniowej dewastacji. Podjęte próby remontu, póki co nie przyniosły żadnych dobrych rezultatów.

Pałac Królewski w Mysłakowicach

Mysłakowice to nie lada unikat. Pozornie zupełnie zwyczajna wioska. Jak każda w okolicy. Tym bardziej się zdziwiliśmy, gdy odkryliśmy, że miejscowa podstawówka mieści się w królewskim pałacu. I nie jest to żart! Naprawdę w pierwszej połowie XIX wieku barokowo-neoklasycystyczny pałac zakupił król pruski Fryderyk Wilhelm III. Następnie zlecił swojemu nadwornemu architektowi Karlowi Schinklowi (to m.in. on jest autorem pięknego teatru na placu Gendarmenmarkt w Berlinie) jego przebudowę w modnym wówczas neogotyku.

Okazała rezydencja przetrwała różne zawirowania dziejowe, a dziś w dawnej sali balowej dzieciaki mają lekcje w-f. Oczywiście nie ma w tym nic nadzwyczajnego. Poniemieckie obiekty, które w miarę bez uszczerbku przetrwały wojnę, zostały skazane na śmierć najpierw przez wojska radzieckie, a następnie polską administrację – wiadomo, było to dziedzictwo wrogie narodowo. Te, którym udało się przetrwać to uderzenie często były przeznaczane właśnie na szkoły czy inne publiczne placówki jak przychodnie zdrowia. Adaptowano je też na mieszkania komunalne albo siedziby PGRów. Z drugiej strony patrząc, lepsze to niż wysadzenie w powietrze lub pozostawienie na pastwę losu i niszczącego czasu.

A jeśli chodzi o samą salę balową to mieściła się ona w przylegającym po lewej stronie podłużnym i niskim aneksie o dość niecodziennej formie. Jeśli przyjrzeć mu się uważniej, można bowiem dostrzec ewidentną inspirację… parowcem rzecznym! Nie, nie przesadzamy – ma on wydłużoną i wąską formę z dwoma przybudówkami po bokach symbolizującymi koła napędowe a także wysokie kominy po obu stronach. Jak nic przywodzi to na myśl dawne statki pływające w przeszłości gdzieś po wodach Odry, Łaby i Sprewy. A jeśli dodamy informację, że przed powojenną przebudową na dachu tego parowca mieścił się taras, ponad którym wznosił się niewielki balkonik w formie mostka kapitańskiego (dziś zlikwidowany) to nawiązania żeglugowe są jeszcze bardziej oczywiste. Model tego pałacu w pierwotnej formie można obejrzeć w bardzo ciekawym Parku Miniatur Zabytków Dolnego Śląska w Kowarach.

Nasz tekst o Mysłakowicach:

Zamek w Karpnikach

Budowla u stóp Gór Sokolich, przeżyła dość typową historię: powstała w średniowieczu, później została zniszczona, odbudowana w stylu renesansowym, a następnie w XIX wieku w neogotyckim. I w tym ostatnim momencie inwestora chyba nieco poniosła fantazja. Powstała bowiem pseudośredniowieczna warownia z wieżyczkami, krenelażem, sztuczną fosą itd. Ktoś zdecydowanie za bardzo był zapatrzony w dawne romantyczne czasy. Niemniej jednak podobało się wyższym sferom – podobno bywał tu sam cesarz pruski Wilhelm i car rosyjski Mikołaj. Po wojnie zaniedbany, niedawno ładnie wyremontowany i zaadaptowany na hotel.

Pałac Pakoszowie

Ten pałac również miał wiele szczęścia i został wyciągnięty ze stanu ruiny, a po efektownym remoncie – uwaga, niespodzianka – zaadaptowany na hotel. Jest to piękny barokowy klejnocik, który powstał w pierwszej połowie XVIII w. i w takim kształcie przetrwał do dziś. Zachwyca… przede wszystkim brakiem dekoracji, dzięki czemu jest naprawdę subtelnie elegancki i wysmakowany. Poprzedza go bardzo rozległy, idealnie zadbany trawnik, którego zieleń, wraz z błękitem nieba w pogodny dzień, pięknie wydobywa biel pałacowej bryły.

Pałac w Bukowcu

Być może odstaje on od reszty tutejszych pałaców. Raczej nie jest tak efektowny, przesadnie rozbudowany czy udekorowany. Nie jest też tak pieczołowicie wyremontowany – po wojnie mieściła się tu szkoła rolna i kilka instytucji, a dziś należy do Związku Gmin Karkonoskich. Jego zwarta, pozbawiona dekoracji bryła może wskazywać na to, że wykorzystuje mury dawnego obiektu obronnego. Miłośników historii Śląska, szczególnie Górnego, zainteresuje też z pewnością fakt, że w 1785 roku majątek zakupił hrabia Fryderyk Wilhelm von Reden, pruski minister górnictwa, który istotnie wpłynął, by nie powiedzieć, że w ogóle zainicjował proces uprzemysłowienia regionu.

Pałac w Miłkowie

Co pewnie mało zaskakujące – w Miłkowie również jest hotel. I dzięki temu pałac jest pięknie zadbany i wymuskany aż miło. Powstał w drugiej połowie XVII wieku, ale niewiele później strawił go pożar, po czym został wzniesiony na nowo, a następnie nieco przebudowany w XIX wieku i w takiej formie zachował się do dziś. Wojnę przetrwał bez większego uszczerbku, ale później nie było już aż tak dobrze – urządzono w nim ośrodek wypoczynkowy i dom opieki, a w budynkach gospodarczych zainstalowano PGR. Na szczęście po dekadach zapuszczenia, udało się odtworzyć jego dawne piękno. To niewielkie cudeńko na planie podkowy, od strony podjazdu tworzy niewielki dziedzińczyk, który wręcz zaprasza do wnętrza.

Jelenia Góra

Jest to miasto, które dało nazwę całej kotlinie i zasługuje na osobny wpis (który wkrótce otrzyma). Ma bardzo rozległą powierzchnię i na jej terenie leży kilka obiektów wartych wskazania w tym miejscu.

Pałac w Cieplicach

Cieplice Śląskie-Zdrój to piękne uzdrowisko, położone dziś w granicach Jeleniej Góry. W jego centrum, pomiędzy placem Piastowskim a Parkiem Zdrojowym stoi jego największa ozdoba, czyli pałac Schaffgotschów z monumentalną liczącą aż 81 metrów fasadą – ma ona zatem prawie tyle co długość Domów Tkaczy w Chełmsku Śląskim. Zbudowany na przełomie XVIII i XIX wieku jako połączenie dojrzałego baroku i wczesnego klasycyzmu był jedną z siedzib tej majętnej rodziny (zanim całkiem nie zubożeli, ale o tym przy innej okazji). Od lat 70. XX wieku mieści się tu filia Politechniki Wrocławskiej.

Zamek Chojnik

Inną, znacznie starszą siedzibą Schaffgotschów był średniowieczny zamek położony na ponad 600 metrowej górze Chojnik w jeleniogórskim Sobieszowie. Umocnienie obronne zostało wzniesione już w połowie XIV wieku. Później wszedł w jego posiadanie niejaki Gotsche II Schoff, protoplasta rodu. W 1675 roku po uderzeniu pioruna część zabudowań spłonęła. Właściciele opuścili więc mury swojego dotychczasowego domostwa, a ono z czasem popadło w ruinę, będącą dziś jedną z największych atrakcji w okolicy. Na jednym z dziedzińców zamku zachował się zabytek dawnego prawodawstwa w postaci kamiennego słupa czyli pręgierza.

W coraz bardziej gęstniejącym tłumie dotarliśmy na górę (podejście nie jest męczące, ale klapki raczej nie wchodzą w grę) i choć zarówno sam zamek sprawia ogromne wrażenie, a i widok z góry jest przepiękny, to jednak najbardziej efektownie prezentuje się z dołu, dumnie prężąc się nad skalnym urwiskiem.

Dwór Czarne

W typowo wiejskiej dzielnicy Jeleniej Góry jaką jest Czarne stoi dwór, którego budowa ruszyła w połowie XVI wieku z inicjatywy jednego z Schaffgotschów. Dość szybko przeszedł w posiadanie kogoś innego, a później jeszcze kogoś innego. W efekcie ukończono go dopiero w połowie następnego stulecia. Dziś organizuje się tu wydarzenia kulturalne.

Willa Hauptmanna w Jagniątkowie

W jeleniogórskiej dzielnicy Jagniątków, już poza zespołem należącym do Doliny Pałaców i Ogrodów, znajduje się jeszcze jeden obiekt warty uwagi. Jest to malownicza willa z 1902 roku stylizowana trochę na zamek a trochę na pałacyk myśliwski z dachem najeżonym różnymi sterczynami. Mieszkał w niej wybitny niemiecki pisarz, urodzony w Szczawnie-Zdroju Gerhart Hauptmann (1862-1946), nagrodozny w 1912 roku literackim Noblem. Dziś mieści się tu oddział muzeum miejskiego poświęcone pamięci tego wybitnego literata. Po wejściu do środka można jednak dostać prawdziwego oczopląsu od intensywności dekoracji malarskiej sieni. Choć z pewnością przytłacza, nie można jednak odmówić jej oryginalności.

Tekst: Beata Pomykalska

Fotografie: Paweł Pomykalski

Dolina Pałaców i Ogrodów

Może Cię zainteresuje jeszcze: