Paczków to sympatyczne, niewielkie – zamieszkane przez około 8 tys. osób – trochę senne miasto zatopione w dolince tzw. Obniżenia Otmuchowskiego, na pograniczu Górnego i Dolnego Śląska. Dookoła delikatnie majaczą łagodne wzniesienia Przedgórza Sudeckiego. Zatrzymujemy się tu na chwilę co kilka lat jadąc z naszych rodzinnych Gliwic w okolice Kotliny Kłodzkiej. Choć Paczków zmaga się z mniejszymi i większymi problemami, to z przyjemnością obserwujemy jak po okresie zastoju, znów powolutku wraca do życia. I po cichu liczymy, że ściągnie do siebie turystów. Bo choć leży trochę na uboczu, właściwie poza głównymi szlakami turystycznymi w naszym kraju, to ma całkiem sporo do zaoferowania: ładny rynek, zabytki sakralne, kilka ciekawych muzeów, a przede wszystkim mury obronne.
Mury obronne Paczkowa
I od tych murów należy zacząć opowieść o Paczkowie, ponieważ obok Szydłowca czy Byczyny stanowią unikat na skalę ogólnopolską stanowiąc fantastyczny przykład średniowiecznych fortyfikacji miejskich.
Pierwsze umocnienie
Paczków ulokowano w 1254 roku, na mocy decyzji biskupa wrocławskiego Tomasza I i pozostawał własnością biskupstwa wrocławskiego, aż do jego sekularyzacji w 1810 r. Leżąc na południowo-zachodnich krańcach tego kościelnego państewka, od początku był nie tylko osadą targową, ale także warownią strzegącą granicy. Prawdopodobnie na przełomie XIII i XIV wieku umocniono go drewniano-ziemnym systemem obronnym.
Drugie umocnienie
System nie spełniał jednak swojego zadania i gród łatwo padał ofiarą ataków ze strony nieprzyjaciół. Dlatego wkrótce postanowiono zbudować coś solidniejszego i w połowie XIV wieku powstał zalążek dzisiejszego kamiennego założenia. Niestety w 1428 roku Paczków został zaatakowany przez husytów, którzy częściowo zniszczyli jego mur obronny. Do tego niebawem technika wojenna wzbogaciła się o nowy oręż zadawania cierpienia, a mianowicie o broń palną. Wszystkie te czynniki spowodowały, że w pierwszej połowie XVI wieku powstał nowy pierścień murów (a właściwie dwa pierścienie – mur zewnętrzny i wewnętrzny) z bramami, basztami i wieżami.
Jak to się stało, że mury przetrwały?
Można mówić o wielkim szczęściu, że mury przetrwały do dziś. Tym bardziej, że mogło do tego dojść co najmniej kilkakrotnie. Ale po kolei.
Najpierw zastój gospodarczy jaki dotknął Paczków w XVII i XVIII wieku, jak na ironię, z dzisiejszej perspektywy patrząc okazał się być dla miasta bardzo korzystny. Uniknęło ono bowiem zniszczenia średniowiecznej tkanki i przebudowy zgodnie z aktualnymi wówczas trendami. Układ urbanistyczny oraz mury przetrwały także zawieruchę wojenną z początku XIX wieku i przemarsz oddziałów Napoleona. Następnie w jakiś cudowny sposób także w kolejnych dekadach nikt z miejskich włodarzy nie podjął decyzji o rozbiórce wewnętrznych obwarowań. Inny los spotkał te zewnętrzne, które stały uszkodzone od wojen prusko-austriackich w połowie XVIII wieku, i właściwie nie było możliwości ich uratowania – po rozbiórce natomiast wytyczono w ich biegu ładne planty, którymi spacerujemy do dziś. Paczków ominęła także typowa dla wielu miast Śląska katastrofa końca II wojny światowej (patrz sąsiednia Nysa) i uszedł z tych wydarzeń niemal bez szwanku.
To, co jest dziś
Mury mają długość około 1.2 tys. metrów i osiągają wysokość 7 metrów. Dodatkowymi elementami zachowanych obwarowań są trzy wieże bramne – Wrocławska, Kłodzka i Ząbkowicka a także brama Nyska. Przez kilka ostatnich lat turyści mieli możliwość przespacerowania się po drewnianej platformie poprowadzonej wzdłuż 80-metrowego odcinka muru w okolicach Bramy Nyskiej. Niestety we wrześniu doszło na niej do tragicznego wypadku i nie wiadomo, czy zostanie otwarta w nowym sezonie.
„Polskie Carcassonne”?
W całej opowieści o Paczkowie musimy dodać malutką (naprawdę mikroskopijną) łyżeczkę dziegciu. Któż bowiem nie słyszał, że dzięki murom szczyci się mianem „polskiego Carcassonne”? Tylko na litość…Porównywanie Paczkowa do francuskiej miejscowości to ogromna, naprawdę ogromna przesada! Bo choć faktycznie mury są niezwykle ciekawe, bardzo dobrze zachowane, mają 19 baszt i trzy wieże bramne to nijak nie przystają do tego co wznosi się w Langwedocji. I ten mit, który miał do Paczkowa przyciągać turystów, właściwie jest dla miasta bardzo krzywdzący bo śrubuje oczekiwania wobec niego na poziom, którego nie jest w stanie spełnić. To tak jakby np. Gliwice porównać do Mediolanu. Oba miasta są piękne, ale należą do zupełnie innych kategorii.
Warowny kościół
Niezwykle istotnym elementem całego sytemu obronnego Paczkowa był kościół św. Jana Ewangelisty, którego potężna bryła wyrasta tuż obok rynku. A ponieważ wznosi się na niewielkim wzgórzu, majestatycznie dominuje nad okolicą. Jego budowa ruszyła w 1350 roku, a więc wraz z pierwszym systemem obronnym. Później był kilkakrotnie przebudowywana, ale największe znaczenie miały pracy z początku XVI wieku. Wtedy to Paczków, podobnie jak cała ówczesna Europa, drżał przed przed Turkami coraz śmielej zdobywającymi kolejne fragmenty Bałkanów i mocno posuwającymi się w kierunku centrum kontynentu – kościół postanowiono zatem ufortyfikować i właściwie zamienić w cytadelę.
Wewnątrz murów
Rynek i jego kamienice
Jak już wspominaliśmy Paczków w cudowny sposób zachował swój dawny układ urbanistyczny, którego centralnym punktem jest oczywiście rynek. Jak na rozmiar całego miasteczka, wydaje się być całkiem spory. Niegdyś bardzo zaniedbany, dziś przechodzi remont i chyba szykuje się na powrót lepszych czasów. I słusznie, bo to się temu miastu po prostu należy. Główny plac miasta zabudowany jest ładnymi kamienicami utrzymanymi w stylu renesansowym, barokowym i klasycystycznym, przy czym najstarsze pochodzą podobno już z 1500 roku.
Było to naturalnie związane z dynamicznym rozwojem osady, która dzięki różnym przywilejom stała się ważnym ośrodkiem sukiennictwa i handlu. A bogacący się rzemieślnicy i kupcy mogli inwestować w ładne kamienice. Niestety XVII wiek przyniósł załamanie koniunktury a także liczne nieszczęścia w postaci epidemii, wojen czy pożarów, na skutek który ludność została zdziesiątkowana, a życie gospodarcze niemal całkowicie zamarło. Na poprawę sytuacji przyszło czekać aż do XIX wieku, kiedy uruchomiono połączenie kolejowe z Nysą i Kamieńcem Ząbkowickim, a wraz z nim zdołano otworzyć kilka fabryk i zakładów przemysłowych. Niestety okres po II wojnie światowej, a szczególnie czasy transformacji, znów okazały się trudniejszym momentem w dziejach miasta.
Ratusz
Wzrok na rynku przyciąga przede wszystkim ratusz, który stoi w tym miejscu od połowy XVI wieku. Jego wygląd uległ jednak zmianie i początkowo renesansowa bryła została w XIX wieku zastąpiona neoklasycystyczną (zachowane płaskorzeźby są oryginalne, renesansowe). Wieża ma 45 . wysokości i znajduje się na niej punkt widokowy.
Poza murami
Kościół cmentarny
Tuż za murami i Wieżą Nyską rozciąga się teren po dawnym cmentarzu wraz z ruiną kościoła pw. Bożego Ciała i Jana Ewangelisty. Historia tego obiektu sięga już końca XIII wieku, ale w XVI stuleciu był już podobno w tak złym stanie, że zdecydowano się go rozebrać, a na jego miejscu postawić nowy, ale znacznie skromniejszy, jednonawowy obiekt. W murze miejskim przekuto zaś tzw. Furtę Umarłych, która była łącznikiem nekropolii z miastem. Niestety po II wojnie światowej kościół zaczął popadać w ruinę, tak że został częściowo rozebrany. Po cmentarzu nie pozostały zaś praktycznie żadne ślady. Teren, choć malowniczy, jest bardzo nieprzyjemny i zdaje się być miejscem spotkań dość podejrzanego towarzystwa. A na pewno takiego, które nie sprząta po swoich wieczornych nasiadówko-imprezach.
Dom Kata
Nieco dalej w oczy rzuca się charakterystyczny niemal śnieżnobiały dom zbudowany z tzw. muru pruskiego. Powstał w XVII wieku jako… mieszkanie kata, o czym świadczyć może położenie obok cmentarza i pierwszej szubienicy (choć podobno kat w swym cenniku oferował wykonywanie wyroków różnymi metodami). Z drugiej jednak strony, jak można się dowiedzieć z licznych przekazów – kat w Paczkowie praktycznie nie sprawował swej funkcji obawiając się linczu ze strony mieszczan. Jakkolwiek by nie było, to pewny jest fakt, że kilka lat temu budynek został gruntownie wyremontowany i dziś mieści się tu punkt informacji turystycznej oraz niewielkie lokalne muzeum.
Muzeum Gazownictwa
Paczków, co nas bardzo zaskoczyło, (a to nie koniec zaskoczeń w tym mieście), posiada też ciekawy zabytek techniki, a te wprost uwielbiamy. W związku z tym podczas ostatniej wizyty postanowiliśmy odwiedzić tutejsze Muzeum Gazownictwa, które mieści się w budynkach gazowni wybudowanej w 1902 roku – działała równo przez 75 lat. Wcześniej przeczytaliśmy, że mieszczą się tu jedyne w Polsce zachowane w całości urządzenia do produkcji gazu miejskiego, a także niezwykła kolekcja gazomierzy. Z wielkimi oczekiwaniami podjechaliśmy więc pod pięknie wyremontowany ceglany obiekt i… zorientowaliśmy się, że przecież dziś poniedziałek. Ze zwiedzania nici! Karygodny błąd jak na osoby, które przecież non stop zwiedzają jakieś muzea. Trudno, wpadniemy przy najbliższej nadarzającej się okazji, byle znów nie w poniedziałek.
Fizyka i lekkie procenty
Znacznie więcej szczęścia mieliśmy w … Właściwie trudno jednoznacznie określić co to za miejsce. Jest to bowiem placówka, w której znajduje się muzeum motoryzacji, centrum kulturalne oraz winnica – całość założona przez Fundację Rodziny Biernackich. Choć wydaje się to mało prawdopodobne to jednak w Paczkowie klimat, gleba i położenie są tak dobre, że z powodzeniem łagodne stoki porastają winorośle, z których następnie produkuje się białe i czerwone trunki.
Wino, winem ale nasza uwaga koncentruje się głównie na tzw. Metamuzeum, w którym właściciel tego miejsca zgromadził i wyeksponował swoją kolekcję zabytkowych pojazdów. A żeby obie pasje gospodarza tego miejsca jakoś intrygująco się łączyły, tutejszej wina nazywane są właśnie markami samochodów. Ale to miejsce to coś więcej, tutaj przede wszystkim zwiedzającym w przystępny sposób tłumaczy się fizykę, czy ściślej mówiąc mechanikę i prawa rządzące ruchem pojazdów. W myśl zasady Konfucjusza „Powiedz mi, a zapomnę. Pokaż mi, a zapamiętam. Pozwól mi zrobić, a zrozumiem” specjalnie na potrzeby muzeum przygotowano kilkadziesiąt urządzeń i konstrukcji, na których można wykonywać rozmaite doświadczenia. Niezależnie od wieku – są idealne zarówno dla dzieci, jak i dla dorosłych mających wrażenie, że nie byli zbyt uważni na lekcjach w szkole. Naszą uwagę zwraca jeszcze jedna rzecz – wszystko to znajduje się w fantastycznie wyremontowanych zabudowaniach folwarku z XVIII wieku.
Tekst: Beata Pomykalska
Fotografie: Paweł Pomykalski
Może Cię zainteresuje jeszcze:
