Nesebyr (Nesebar) zrobił na nas ogromne wrażenie. Robi zresztą na każdym, kto lubi takie maleńkie, urokliwe mieściny z niezwykłym klimatem, obfitujące w ciekawe zabytki i malownicze zaułki, poprzecinane wąskimi brukowanymi uliczkami. Mówi się, że to „perła Morza Czarnego” i nie ma w tym za grosz przesady. Dlatego jeśli ktoś rozpatruje bułgarskie wybrzeże jako kierunek na swoje wczasy i zastanawia się jakie ciekawe miejsca odwiedzić, powinien obowiązkowo uwzględnić jeden dzień właśnie na tutejsze atrakcje.
Nesebyr? Świetny pomysł!
To była długa i męcząca podróż wiodąca przez całe Bałkany aż do Stambułu. Zaczęliśmy w Budapeszcie, potem był Belgrad, Sofia, Płowdiw i wreszcie miasto nad Bosforem (tak, wjechaliśmy samochodem do samiuteńkiego centrum tej nieokiełznanej metropolii – raz i nigdy więcej!!!). A na koniec tej eskapady zaserwowaliśmy sobie kilkudniowy odpoczynek w popularnym bułgarskim kurorcie o wiele obiecującej nazwie – Słoneczny Brzeg. W planach mieliśmy robienie NICZEGO. Tylko „plażing” i wieczorne spacery po wybrzeżu. Oczywiście na nicnierobieniu się nie skończyło, a typowo wakacyjne rozrywki ekspresowo nam się znudziły i już następnego dnia pognaliśmy zwiedzić oddalony o niecałe 5 km Nesebyr.
I choć nasze serce leży w zachodnich i centralnych Bałkanach, czyli generalnie na obszarze po byłej Jugosławii – w Chorwacji (tak, zaliczamy Chorwację do Bałkanów), Czarnogórze, Serbii czy ukochanej Bośni i Hercegowinie to musimy uczciwie przyznać, że Nesebyr jest godnym konkurentem dla naszych ulubionych punktów w tych państwach.
Skąd takie zabytki?
Pamiątki z przeszłości świadczą o burzliwej historii miasta i jego przechodzeniu z rąk do rąk. Czyli bałkański standard, w którym łatwo się pogubić. W swoich starożytnych dziejach Nesebyr ma zatem wątek tracki, grecki i rzymski, a później bizantyński. W V i VI wieku przeżywał swój złoty okres, co przejawiało się m.in. w licznie stawianych bazylikach – dziś są uważane za wybitne osiągnięcia sztuki chrześcijańskiej na terenie Bułgarii.
Czas prosperity został przerwany przez najazd bułgarski, po czym przez kilka stuleci trwały tu rozmaite przepychanki międzypaństwowe. Mimo to między XI a XIV wiekiem powstała kolejna „porcja” prawosławnych świątyń. W końcu w 1453 roku na nieco ponad cztery stulecia wprowadzili się tu Turcy. Jedną z pamiątek po ich panowaniu są łaźnie a także tradycyjna studnia. Na XVIII i XIX wiek przypadło natomiast bułgarskie odrodzenie narodowe, które przyniosło bardzo charakterystyczne nesebyrskie domy, których styl można umownie określić mianem bułgarskiego lub czarnomorskiego. Czasy nowożytnej, niepodległej Bułgarii zaczęły się w 1877 roku.
Dziedzictwo docenione przez UNESCO
Nesebyr jest tak wartościowy, że w 1956 roku otrzymał status rezerwatu archeologiczno-architektonicznego, a później nawet wpis na Listę Dziedzictwa UNESCO. Miasto ma jeszcze jeden kapitalny atut, jakim jest jego niecodzienne położenie na półwyspie – połączenie ze stałym lądem zapewnia długi i wąski przesmyk. Dziś nie ma już pewności czy stworzyła go natura, czy pomógł jej w tym człowiek. Jeśli nie posiada się specjalnego upoważnienia, wjazd na stare miasto jest zabroniony. Tak jak wszyscy turyści, zostawiliśmy więc samochód na jednym z parkingów jakie urządzono w nowszej, współczesnej części miasta i dalej po grobli udaliśmy się pieszo do celu, po drodze mijając wiatrak pamiętający czasy bułgarskiego odrodzenia narodowego.
Po przekroczeniu bramy miejskiej, będącej jednym z elementów dawnych murów obronnych, zatraciliśmy się w krętych uliczkach i ciasnych zaułkach, na każdym niemal kroku „potykając” się o jakieś cudo.
Choć tego nie zrobiliśmy to jednak żeby było „po Bożemu” poznawanie dziedzictwa Nesebyru powinniśmy byli rozpocząć od wizyty w Muzeum Archeologicznym, które niezwykle trafnie zostało ulokowane na prawo od bramy.
Cerkwie, cerkwie i jeszcze raz cerkwie…
Bez wątpienia zespół malowniczych cerkwi i cerkiewek jest największym skarbem, dzięki któremu Nesebyr jest tak nietuzinkowy a zarazem wartościowy. Wszystkie są zbudowane w miejscowym stylu z naprzemiennie ułożonych pasów kamienia i cegły, a mury niektórych z nich dodatkowo zdobi ceramiczna dekoracja. Podobno w średniowieczu istniało tu około 40 świątyń, z których do naszych czasów przetrwało zaledwie kilka. Niektóre z nich są jednak bardzo zniszczone, a w przypadku niektórych możemy mówić jedynie o zachowanych fundamentach i niewielkich, chyba nie do końca udanych, współczesnych rekonstrukcjach. Część tych zniszczeń to po prostu sprawka upływającego czasu i zaniedbań, a część to skutek trzęsienia ziemi, jakie wystąpiło w okolicy na początku XX wieku. Dziś prowadzone są badania archeologiczne, ale jakiś większy projekt odbudowy nie jest brany pod uwagę. Może to i dobrze, bo nigdy nie wiadomo, co by z tego powstało.
Niemniej jednak Nesebyr szczyci się tym, że w przeszłości był miastem o największym natężeniu obiektów sakralnych na metr kwadratowy na świecie. Nie sprawdzaliśmy, ale niewykluczone, że jest tak nadal. Spacerując dalej bez wyraźnego planu, tak po prostu gdzie nas nogi poniosą, mijaliśmy kolejne cerkwie, które różnią się między sobą przede wszystkim rozmiarem – od całkiem okazałych, po maleńkie, które wyglądają jak zwykłe domy, a ich nadproża są tak nisko, że trzeba się zgiąć niemal w pół wchodząc do środka. Przy wszystkich znajdują się tablice informacyjne, pozwalające na orientację w tym, co się ogląda.
Cerkiew Chrystusa Pantokratora
Świątynia poświęcona Wszechwładcy lub inaczej mówiąc Panu wszystkiego to najpiękniejsza i największa w mieście cerkiew zachowana niemal w całości. Dlatego też nieprzypadkowo to właśnie ona najczęściej zdobi wszystkie widokówki i foldery reklamowe miasta. Zachwyca dwoma kopułami (jedna jest uszkodzona) i bardzo rozczłonkowanymi ścianami z finezyjnie poukładanymi kamieniami w półkoliste łuki. Do żółci kamienia i czerwieni cegieł dochodzi jeszcze zieleń ceramicznych detali. Powstała w na przełomie XIII i XIV wieku.
Cerkiew św. Zofii
To szczególnie ważna świątynia, ponieważ pochodzi już z przełomu V i IV wieku (później w IX została nieco przebudowana). Choć gwoli ścisłości to trudno w tym wypadku mówić o stojącej cerkwi bo do dzisiaj zachowały się tylko mury nawy głównej z dwoma rzędami arkad, półkoliście zamknięte prezbiterium przykryte półkopułą i znacznie niższe zewnętrzne mury naw bocznych. Wszystko to jednak daje wyobrażenie o jej dawnym rozmiarze i kształcie bryły. W średniowieczu pełniła funkcję miejscowej katedry i bywa nazywana Starą Metropolią.
Cerkiew św. Jana Chrzciciela
Nieco młodsza, bo pochodząca z XI wieku, jest cerkiew poświęcona Janowi Chrzcicielowi. Jest ona bodaj najlepiej zachowana, nakryta walcowatą kopułą. Ma 12 m. długości i 10 m. szerokości.
Cerkiew św. Paraskewy
Świątynia poświęcona bułgarskiej mniszce, świętej kościoła prawosławnego zwanej też Petką, powstała z z XIII wieku. W tym wypadku bardzo rozczłonkowana i ozdobna bryła u dołu, mocno kontrastuje ze skromniutkim dachem.
Cerkiew św. Teodora
To jedna z najskromniejszych świątyń jakiej „dorobił” się Nesebyr. Naprawdę można przejść obok i nie zauważyć, że to obiekt sakralny. Ma wymiary dokładnie 8.70 m. na 4.15. Powstała w XIII wieku. Leży w najbardziej na wschód wysuniętej w morze części miasta.
Cerkiew Archaniołów Gabriela i Michała z XIV w.
Powstała w XIII lub w XIV wieku. Jest dość dobrze zachowana, choć brakuje jej dachu i sklepień. Za to ceramicznych dekoracji ma tyle, co cerkiew Chrystusa Pantokratora.
Cerkiew św. Szczepana
To trójnawowa ładna bazylika, która zaczęła powstawać już w XI wieku, ale później była kilkakrotnie rozbudowywana dlatego trudno o jej dokładne datowanie. Ponieważ również ona pełniła funkcje katedralne, bywa nazywana Nową Metropolią.
Cerkiew Najświętszej Bogurodzicy „Eleusa”
W tym wypadku bardzo trudno się domyślić, że w ogóle mowa o świątyni, ponieważ jest to stojąca na północnym brzegu ruina, która ledwo odrasta od poziomu fundamentów. Jej początki datuje się na VI wiek, ale badania archeologiczne wykazały, że w XIV w. była znacząco przebudowana i stanowiła część kompleksu klasztornego. „Eleusa” to w ikonografii przedstawienie Matki Boskiej pochylającej twarz by przytulić ją do Syna.
Cerkiew św. Jana Aliturgetosa
To bardzo nietypowe wezwanie czternastowiecznej świątyni wywodzi się od greckiego słowa „aliturgetos” (αλειτούργητος), które oznacza obiekt niepoświęcony. Oznacza to, że cerkiew po prostu nigdy nie była konsekrowana. Miejscowa legenda mówi, że jeden z jej budowniczych niefortunnie upadł i poniósł śmierć na miejscu, a ówczesne prawo zabraniało oddawania Bogu czci i wszelkiej posługi w miejscu, w którym zginął człowiek. Całkiem dobrze zachowane mury świątyni bez sklepień, stoją u szczytu wysokich schodów, poniżej których był dawny teatr antyczny.
Uliczki i domy
Uliczki zalane są turystami, z myślą o których miejscowi wystawiają dziesiątki straganów z pamiątkami. Większość to oczywiście okropna, niewiele warta taniocha, ale gdzieniegdzie można upolować coś bardziej wartościowego i wykonanego na miejscu, a nie w Azji. Trzeba jednak uważać – temperamentni, niesamowicie uroczy Bułgarzy i Bułgarki skutecznie potrafią zachęcić do zakupów.
Ta cała warstwa „pop” niestety trochę psuje odbiór miejscowości, ale taka jest cena upowszechnienia się turystyki na masową skalę. Pozostaje tylko wyobrazić sobie jak Nesebyr, wolny od tego wszystkiego, wyglądał jakieś pięćdziesiąt lat temu, albo po prostu to zignorować i skupić się na esencji. Natomiast ci, dla których wałęsające się tłumy są zbyt uciążliwe, powinni rozważyć wizytę tutaj poza sezonem – naprawdę jest znacznie luźniej.
Co i rusz natrafiamy na bardzo charakterystyczne nesebyrskie domy, których jest naprawdę mnóstwo. Tradycyjnie posiadają kamienny parter i drewniane, wysunięte przed lico budynku piętro o drewnianej konstrukcji, które właściwie zwisa nad ulicą dając w upalne dni sporo przyjemnego cienia. Piękne i praktyczne zarazem.
To, co na zewnątrz
Nesebyr jest jednak piękny nie tylko „w środku”, ale również „na zewnątrz”. Dlatego spacer skończyliśmy snując się po obrzeżach, gdzie z jednej strony towarzyszył nam szum fal, a z drugiej widok na schodzące do wody zabudowania i zacumowane łódki. Tutaj też ulokowało się wiele knajpek serwujących naprawdę genialną kuchnię, pełną świetnych jakościowo produktów. Co chwila przechodniów zaczepia jakiś kelner obiecując raj na talerzu. I przynajmniej w tym jednym wypadku istnienie lepszego świata jest sprawą w 100% pewną. Szczerze mówiąc w Bułgarii nigdy nie zdarzyło nam się zjeść coś niedobrego lub nieświeżego.
Nesebyr działa na zmysły
Nesebyr oddziałuje dość holistycznie. Na wzrok – to wiadomo. Ale chyba najbardziej na węch. Tu wszędzie unoszą się jakieś zapachy. Co prawda nie zawsze są one nęcące – na przykład te kutrów, dopiero co złowionych ryb, zatęchłej wody w zatoczkach czy czasem przypalonego oleju – ale zdecydowana większość była dla nas przyjemnym towarzyszem zwiedzania. Otaczała nas niespotykana nigdzie woń drewna tutejszych domów, aromat kadzideł w świątyniach (a także w sklepach z pamiątkami-dewocjonaliami) czy intensywne zapachy bujnych kwiatów porastających przydomowe ogródki. I jeszcze jedna rzecz nam towarzyszyła – dziki wrzask mew, niemiłosiernie się kotłujących w powietrzu i drących szczególnie w chwili, gdy rybacy przypływali ze świeżym połowem.
Nesebyr to także miasto, którego trzeba dotknąć. I w żadnym wypadku nie jest to żart! Zrobiliśmy to bez wstydu. Bo choć to „perła”, to jednak niezbyt połyskliwa. Mury, szczególnie cerkwi, zdają się być szorstkie, jakby chropowate czy wręcz grubo ciosane. Zaprawa pomiędzy kamieniami i cegłami jest osadzona tak głęboko, że przy odpowiednim kącie padania światła tworzy obłędną światłocieniową fakturę. Po przeciągnięciu dłonią wyraźnie czuć mniejsze i większe zagłębienia, a także strukturę kamieni. Nie są one bowiem regularne, ale obrabiane tylko do takiego stopnia, aby pasowały w przynależne im miejsca. W żadnym wypadku nie są to idealnie wyszlifowane na wysoki połysk marmurowe płyty.
Również drewno jest specyficznym budulcem, który jakby żyje własnym życiem. Musi ono zmagać się z bryzą morską, solą i palącym słońcem przez co pęka, szarzeje, odkształca się i tworzy niezwykle szorstki deseń. Nigdy też nie jest wymuskane na gładko i pokryte błyszczącym lakierem. A zatem nic tu nie jest perfekcyjne jak florencki renesans (choć akurat nic na świecie nie ma szans takim być), nic nie jest równe i regularne, ale dzięki temu Nesebyr posiada swój szczególny rodzaj duszy.
Tekst: Beata Pomykalska
Fotografie: Paweł Pomykalski
Może Cię zainteresuje jeszcze:
