Nietuzinkowe stare miasto obfitujące w liczne zabytki, w tym unikatowy kościół św. Donata, mury obronne wpisane w 2017 roku na Listę Dziedzictwa UNESCO czy wreszcie piękna nadmorska promenada spacerowa sprawiają, że nie sposób się tu nudzić! Zadar ma naprawdę mnóstwo do zaoferowania, a jego atrakcje powodują, że coraz śmielej rzuca wyzwanie swoim słynnym dalmatyńskim sąsiadom.

Rzucona rękawica

Zadar otwiera wielką piątkę cudownych nadadriatyckich miast Dalmacji. Jest wręcz bramą do tego regionu od strony północnej. Do niedawna jednak większość osób, które docierały w te strony, raczej omijała je szerokim łukiem i gnała dalej na południe. Tam czekały przecież prawdziwe perły: Szybenik , Trogir, Split i wreszcie „król” wybrzeża czyli Dubrownik. Zadar natomiast zdawał się leżeć jakby na uboczu tego towarzystwa. Taki outsider, do którego turyści zaglądają nieco rzadziej, a tłok robią przede wszystkim miejscowi. Od jakiegoś czasu to się jednak zmienia, a różne rankingi, w których Zadar figuruje jako miasto „do zobaczenia” sprawiają, że z roku na rok jest tu coraz więcej przyjezdnych. To oczywiście przynosi zysk właścicielom lokali gastronomicznych czy pensjonatów, ale generuje też masę problemów jakie niesie za sobą masowa turystyka (przy głębszym przyjrzeniu się skala wynikających z tego różnych patologii w Chorwacji jest naprawdę ogromna). Ale to wątek na oddzielne rozważania.

Miasto zbudowane na nowo

Wiele osób twierdzi, że Zadar nie wytrzymuje porównań ze swoimi pięknymi konkurentami – faktycznie w niektórych aspektach mogą mieć rację. Po bardzo poważnym zniszczeniu miasta przez aliantów w czasie II wojny światowej na starym mieście odbudowano tylko najważniejsze i najcenniejsze obiekty, a w stary układ urbanistyczny wtłoczono nowe budynki. Zrobiono to jednak z niesamowitym wyczuciem i smakiem, tak że elegancka zadarska starówka, choć może nieco skromniejsza niż można by oczekiwać, również jest niezwykle przyjemną przestrzenią. Zabytków jest jednak mnóstwo, a o ich liczbie może świadczyć choćby długość tego artkułu :-).

Gdzie leży Zadar i jak się zorientować w mieście?

Zadar leży nad tzw. Kanałem Zadarskim w nizinnej, wysuniętej ku północnemu zachodowi części wybrzeża. Dojedziemy do niego, skręcając z autostrady A1 w magistralę adriatycką (nr 8). Dworzec kolejowy i autobusowy leżą obok siebie, przy ulicy Ante Starčevića, około 1,2 km na południowy wschód od zabytkowego centrum. Samochód można zostawić przy ciągnących się wzdłuż portu ulicach Obala Kralja Tomislava i jej przedłużenie – Liburnska Obala. Przy nich, pomiędzy dawnymi bastionami, rozmieszczono parkingi, a bliżej północnego krańca cypla znajduje się przystań promowa Jadrolinii.

Starówka ulokowała się na prostokątnym cyplu, tylko na południu opartym o ląd. Od wschodu od wdziera się duży basen portowy, przez przez który mniej więcej w połowie przerzucono kładkę prowadzącą do współczesnego centrum. Wzdłuż nabrzeża ciągną się ładne promenady spacerowe, a błękit morza wspaniale podkreśla biel kamiennych budynków.

Miasto o dużym znaczeniu

Będąc w centrum trudno to dostrzec, ale miasto liczy ponad 80 tys. mieszkańców i jest jednym z lepiej rozwiniętych w Chorwacji. Stanowi ważny ośrodek gospodarczy i kulturalny dla północnej Dalmacji, jest też stolicą żupanii (czyli województwa) zadarskiej.

Słowo o historii

Miasto zaczęło się dynamicznie rozwijać w czasach rzymskich. W I wieku p.n.e. posiadało już forum, kapitol ze świątynią i regularną sieć ulic. Gdy upadło zachodnie cesarstwo rzymskie, Zadar trafił pod jurysdykcję Bizancjum – posiadał wtedy własnego biskupa, a w pobliżu rzymskiego forum zbudowano świątynię z chrzcielnicą i inne obiekty sakralne. We wczesnym średniowieczu, po najazdach Gotów, Awarów i Słowian, gdy została zburzona Salona (koło dzisiejszego Splitu), Zadar pozostał jedynym niezniszczonym miastem wybrzeża, w związku z czym stał się stolicą bizantyjskiej prowincji Dalmacja. Funkcję tę pełnił do 1018 roku. Od 1409 roku znajdował się pod władaniem Wenecji, co wyraźnie zaznaczyło się w jego architekturze. Źródłem bogactwa tutejszego mieszczaństwa był handel solą z pobliskiej saliny na Pagu.

Wieki XVI i XVII to okres zagrożenia miasta przez Turków, którzy opanowali lądowe zaplecze Zadaru. W związku z tym powstał nowy system obronny miasta, co wymagało zburzenia wielu kościołów i domów prywatnych. To właśnie te umocnienia zostały niedawno docenione przez komitet UNESCO.

Panowanie Wenecji skończyło się w 1797 roku, a jej miejsce zajęli Austriacy, którzy z krótką przerwą na okupację francuską pozostali tu do 1918 roku. Zadar pełnił w tym czasie funkcję stolicy Królestwa Dalmacji. Tutaj także znajdowała się siedziba jego władz kościelnych. Miasto spokojnie się rozwijało, kwitło życie kulturalne, powstawały nowe instytucje jak muzeum czy teatr.

Po I wojnie światowej, na mocy porozumienia z Rapallo (1920), Zadar został przyłączony do Włoch jako włoska enklawa na wschodnim wybrzeżu Adriatyku. Pod koniec II wojny światowej, w wyniku alianckich bombardowań, zniszczeniu uległo aż 80% historycznej zabudowy miasta. Poważnych zniszczeń doznał Zadar również podczas wojny domowej lat 90.

Zadar – punkty obowiązkowe do zwiedzenia

Kościół św. Donata – symbol Zadaru

Najsłynniejszym obiektem miasta, powielanym na niemal wszystkich broszurach czy folderach reklamowych jest oczywiście kościół św. Donata, który stoi na największym placu Zadaru – Trgu Opatice Čike. Skupiają się tutaj nie tylko ciekawe zabytki, ale także życie towarzyskie miejscowych i przyjezdnych trwające od rana do nocy przy kawiarnianych stolikach. Idylli dopełniają błękitne, łagodne fale odbijające się od brzegu.

Główny „bohater” tego miejsca to monumentalna kamienna rotunda, będąca najcenniejszym przykładem budownictwa przedromańskiego na terenie Chorwacji i jeden z ciekawszych w skali całej Europy. Reprezentuje typ kaplic pałacowych na planie okręgu, właściwych dla okresu karolińskiego. Powstał zapewne w IX wieku, a przyglądając mu się uważniej można zauważyć, że w ścianach widoczne są są wykorzystane przy budowie fragmenty obiektów antycznych. Niestety porównując je z budulcem późniejszym, możemy z łatwością ocenić regres kulturowy, jaki przeżyła zachodnia Europa na początku wieków średnich.

Dziś kościół nie pełni funkcji sakralnych. Ze względu na doskonałą akustykę odbywa się w nim międzynarodowy festiwal muzyki średniowiecznej i renesansowej „Glazbene večeri u sv. Donatu” – najstarsza stała impreza artystyczna Zadaru, zapoczątkowana w 1960 roku przez dyrygenta Pavla Dešpalja. Festiwal trwa przez kilka tygodni w lipcu i sierpniu, koncerty odbywają się także w innych miejscach. Kościół daje też przyjemne wytchnienie w gorące letnie dni.

Kościół św. Marii

Naprzeciwko kościoła św. Donata wznosi się kościół św. Marii należący do klasztoru benedyktynek, który założyła w 1066 roku zadarska patrycjuszka Čika, siostra króla Piotra Krešimira IV. Trójnawową świątynię poświęcono w 1091 r., później była kilkakrotnie przebudowywana. W budynku klasztoru obejrzeć można stałą wystawę sztuki sakralnej, popularnie zwaną Złoto i Srebro Zadaru. W kilku salach wyeksponowano rękopisy, rzeźby, relikwiarze, gobeliny i inne obiekty z okresu od VIII do XVIII w.

Muzeum Archeologiczne

Z kościołem św. Marii sąsiaduje nowoczesny, ale dobrze wkomponowany w starą zabudowę budynek mieszczący Muzeum Archeologiczne. Na parterze znajduje się wystawa prezentująca okres od VII do XII w., na pierwszym piętrze okres rzymski, na drugim piętrze czasy najdawniejsze. Ekspozycje obejmują znaleziska z terenu żupanii zadarskiej wraz z wyspami Rab i Pag.

Forum

Plac Opatice Čike przepięknie otwiera się na zachód, w kierunku morza. Na tej szerokiej przestrzeni znajdowało się za czasów rzymskich Forum, czyli główny ośrodek życia publicznego miasta. Po południowej stronie stała monumentalna bazylika mieszcząca salę zgromadzeń. Po stronie zachodniej wznosił się Kapitol ze świątynią Jowisza, Junony i Minerwy otoczoną krużgankami, a przed nim znajdowały się ołtarze, fontanny i studnie oraz dwa słupy triumfalne, z których jeden zachował się do dziś; w średniowieczu pełnił funkcję pręgierza. Całość musiała wyglądać naprawdę imponująco.

Zadarskie Forum było jednym z największych nad Adriatykiem, miało 45 m szerokości i 90 m długości. Obecnie plac ten, nazwany imieniem Jana Pawła II, jest czymś w rodzaju lapidarium, które wypełniają elementy antycznych budowli poukładane w równych rzędach.

Katedra św. Anastazji

Nad placem Opatice Čike i Forum góruje przylegająca do prezbiterium zadarskiej katedry św. Anastazji wysoka dzwonnica z biforiami we wszystkich czterech ścianach. Powstawała ona w dwóch etapach: przyziemie i pierwsze piętro w 1452 roku, a trzy górne kondygnacje dopiero w 1894 roku.

Jest to bardzo piękna, niemal ażurowa konstrukcja z czterema rzędami podwójnych okien. Z wysokości 54 m (do pokonania 183 schody!), ukazuje się morze czerwonych dachówek, które po wojennych zniszczeniach zostały odtworzone i skutecznie maskują ubytki w zabudowie. Doskonale stąd widać basen portowy po wschodniej stronie, oddzielający stare miasto od lądu. Panuje tu dość spory ruch, gdyż Zadar to jeden z głównych punktów odpraw promowych w Dalmacji. Przy odrobinie szczęścia można zauważyć cumujące czasem przy głównym nabrzeżu statki chorwackiej marynarki wojennej. Za kanałem widoczna jest nowa część miasta, zaś po zachodniej stronie otwarte morze z majaczącymi na horyzoncie połączonymi zielonymi wyspami Ugljan i Pašman.

Aby wejść do samej katedry, musimy udać się nieco dalej ulicą Kalelarga. Imponująca fasada świątyni jest zwrócona w stronę placu o tej samej nazwie. Jest to trzynawowa romańska bazylika, największa świątynia całej Dalmacji.

Riva

Wzdłuż zachodniego wybrzeża ciągnie się bulwar Obala Kralja Petra Krešimira IV, czyli Riva, elegancki deptak spacerowy, z którego rozciąga się widok na Kanał Zadarski i wyspy, a wieczorem na przepiękny zachód słońca. Jest tu po prostu bajkowo, więc zwykle spotkamy tu najwięcej turystów i uprawiających niespieszną „passegiatę” Zadarzan. Bulwar powstał w drugiej połowie XIX wieku, po wyburzeniu na tym odcinku murów miejskich i wkrótce został zabudowany reprezentacyjnymi obiektami publicznymi. Jednym z nich jest neoklasycystyczny zespół Uniwersytetu Zadarskiego na południowym skraju. Miasto ma tu zupełnie inne oblicze. Nie dość, że odnosimy wrażenie, że przenieśliśmy się do Austro-Węgier, to jeszcze gwałtownie spada średnia wieku. Panuje typowy uczelniany gwar i poruszenie, studenci pochłonięci swoimi sprawami w ogóle nie zwracają uwagi na turystów.

Organy Morskie

Turyści jednak raczej rzadko zmierzają w tę stronę, obierają zazwyczaj przeciwny kierunek by po chwili dojść na północy skraj deptaku. Tutaj zaś czekają dwa unikatowe elementy małej architektury, zawsze oblegane przez tłumy ludzi. Pierwszym z nich są Organy Morskie, czyli system piszczałek uruchamianych przez fale rozbijające się o stopnie nabrzeża. Dźwięki zmieniają się w zależności od wysokości fal i ich siły, ale są zawsze jednostajne jak szum morza, co po dłuższej chwili staje się męczące i naszym zdaniem może być uciążliwe dla mieszkańców okolicznych domów. Organy zostały uruchomione 15 kwietnia 2005 r., a w następnym roku otrzymały Europejską Nagrodę dla Przestrzeni Miejskiej.

Powitanie Słońca

Natomiast Powitanie Słońca to model układu słonecznego składający się z trzystu wielowarstwowych płyt szklanych, ułożonych w okrąg o średnicy 22 m, symbolizujący słońce. Pod nimi umieszczono baterie słoneczne. Inne okręgi symbolizują pozostałe planety Układu Słonecznego i są proporcjonalne do ich rozmiarów. Autorem obu obiektów jest Nikola Bašić.

Zadar – punkty dla lubiących zwiedzać

Mury docenione przez UNESCO

Niemal w pełni zachowane fantastyczne mury obronne biegnące wzdłuż wschodniego wybrzeża, a zwłaszcza droga wytyczona ich szczytem, pozwalają na niespieszny spacer i dokładne przyjrzenie się miastu z innej perspektywy. Wrażenia z tego miejsca są niesamowite. Tym bardziej, że mamy tu ogląd na obie strony – i starówkę i widniejącą po drugiej stronie portu nową część miasta, za którą, o ile widoczność jest dobra, majaczą górskie szczyty − wczesną wiosną bywają nawet ośnieżone.

Jak są mury, to oczywiście muszą też być bramy. Od strony portu zachowało się ich aż pięć. Od kładki prosto do głównego placu wiedzie neorenesansowa Nowa Brama, która została przebita w czasie przynależności miasta do Włoch w okresie międzywojennym. Kilkadziesiąt metrów dalej na północ znajduje się znacznie starsza Brama św. Rocha. Została jednak zamurowana w 1570 roku, ale odtworzono już w XIX wieku. Mniej szczęścia miały trzy inne bramy stojące w pobliżu, które wyburzono podczas przebudowy fortyfikacji w XVI wieku.

Na wysokości przystani promowej znajduje się Brama Morska, znana także jako Brama św. Krševana, z powodu bliskości kościoła pod jego wezwaniem. Zbudowano ją w 1573 roku po zwycięstwie chrześcijan nad Turkami w bitwie pod Lepanto. Dalej ku północy można przejść Bramą św. Dymitra, która też długo była zamurowana, a otwarto ją ponownie w 1873 roku. Ostatnia jest Brama Łańcuchowa, powstała w czasach austriackich, w 1877 roku.

Wzdłuż murów miejskich ciągnie się tzw. Muraj – najstarsza z zadarskich alei spacerowych, którą niemiecka podróżniczka Ida von Duringsfeld wspomina w 1857 r. jako aleję dębów rosnących na murach. Dziś owe dęby mają 170-180 lat.

Główne wejście do miasta wiedzie od strony południowej przez Bramę Lądową z 1543 roku – jest to wspaniały zabytek architektury renesansowej w postaci Łuku Triumfalnego z centralnym przelotem dla wozów oraz dwoma bocznymi dla pieszych. Nad głównym łukiem rzeźba św. Chryzogona (Krševana), jednego z patronów miasta, oraz monumentalny wenecki Lew św. Marka.

Bramę poprzedza imponujący zespół renesansowych fortyfikacji wypełniających całą szerokość nasady półwyspu. Od strony południowej jest to twierdza Forte z dwoma półbastionami przypominającymi narysem szeroko rozwarte nożyce. W jej wnętrzu urządzono… park! Natomiast za nią znajduje się bastion Grimani, który dziś wykorzystuje się w ten sam sposób Park Królowej Jeleny Medijevki, otwarty został dla publiczności w 1829 roku i jest najstarszym w mieście.

Plac Pięciu Studni (Trg pet bunara)

Po przekroczeniu Bramy Lądowej stajemy na Placu Pięciu Studni, który powstał w drugiej połowie XVI wieku w bardzo konkretnym celu – ulokowano tu cysternę z wodą pitną i pięcioma ozdobnymi studniami, które zachowały się do dziś.

Plac na kształt nieregularnego czworokąta. Od północy zamykają go fragment średniowiecznego muru i baszta Kapitana wysoka na 26 m, a od południa tyły bastionu Grimani, na który można stąd wejść.

Plac Petra Zoranića

Ku wschodowi otwiera się sąsiedni Plac Petra Zoranića, na którym rosną dwa potężne platany i wznosi się słup rzymski, ustawiony tu w 1729 roku. Składa się z dwóch filarów rzymskiej świątyni, która stała kiedyś na miejskim forum. Na wprost widać dwupiętrowy Pałac Książęcy z arkadowym dziedzińcem wewnętrznym, na którym ulokowana jest studnia. Dziś odbywają się tu rozmaite wydarzenia kulturalne. Monumentalne arkadowe wejście okolone jest piaskowcem kontrastującym z tynkowanymi ścianami. Po stronie północnej w XVII wieku wzniesiono Pałac Gubernatora. Oba budynki połączono i służyły jako siedziba lokalnego rządu Dalmacji w ramach monarchii austriacko-węgierskiej.

Plac Poljana Sime Budinića

Ten nieduży plac zdominowany jest przez ciekawy, choć na pierwszy rzut oka bardzo niepozorny kościół św. Szymona. Jego korzenie sięgają już V wieku, ale dzisiejszy wygląd to efekt przebudów w XIV, XVI i XVII wieku. To co jednak najciekawsze kryje się w jego wnętrzu. Świątynia słynie bowiem z cennego zabytku sztuki złotniczej – srebrnego sarkofagu św. Szymona, (jednego z dwóch patronów miasta), który znajduje się w głównym ołtarzu. Ufundowała go w 1380 r. królowa węgiersko-chorwacka Elżbieta Bośniaczka, żona króla Ludwika Węgierskiego i matka królowej Jadwigi, a do jego wykonania zużyto aż 250 kg srebra. Zostały na nim uwiecznione sceny z życia miasta – główne ulice, targowiska, stroje mieszkańców.

Tuż obok kościoła św. Szymona wznosi się romańsko-gotycki pałac Grigosono-Vovo. Idąc wzdłuż jego fasady na wschód, dochodzimy do południowo-wschodniego bastionu murów miejskich, na którym stoi okazały budynek z ryzalitem ozdobionym na piętrze czterema kolumnami. Mieści się w nim Muzeum Antycznego Szkła, które posiada unikatową kolekcję około 2000 różnych szklanych przedmiotów z okresu od I wieku p.n.e. do V wieku n.e. znalezionych w większości na terenie Zadaru, Ninu i w okolicy tych miast.

Plac Ludowy (Narodni Trg)

Ulicą Elżbiety Kotromanić, na której w połowie XV wieku odbywały się konne turnieje rycerskie, docieramy na Plac Ludowy, gdzie w średniowieczu uformowało się centrum miasta. Słynie jednak z innej sprawy – to tutaj w 1730 roku niejaki Josip Carceninga otworzył pierwszy w Zadarze lokal serwujący kawę, a w 1860 roku powstała kawiarnia „Caffè del Casino”.

Pośrodku placu stoi Wielka Latarnia ustawiona z okazji setnej rocznicy wprowadzenia w Zadarze elektrycznego oświetlenia ulicznego. Jest ona repliką pierwszej latarni z 1894 roku.

Pierwszy budynek po prawej to Loża Miejska, zwyczajowe miejsce publicznych zgromadzeń, zbudowana w XIII wieku, a przebudowana do obecnej postaci trzy wieku później. Teraz mieści się tu galeria sztuki.

Obiekt naprzeciw loży to Strażnica Miejska XIV-wieczna siedziba ówczesnej straży porządkowej. Dziś swoją siedzibę ma tutaj Oddział Etnologiczny Muzeum Narodowego, w którym obejrzeć można tradycyjną kulturę ludową z Dalmacji nadmorskiej i górskiej – stroje, broń, wyposażenie domu, rękodzieło, instrumenty muzyczne, stare fotografie.

Północny narożnik placu, z którego na pozór nie wybiega żadna ulica, zajmuje ratusz stylizowany na budowlę renesansową. Powstał jednak dopiero za władzy włoskiej, w 1934 roku, w wyniku przebudowy starszego obiektu.

Kalelarga

Na północ wybiega z Placu Ludowego główna ulica starego miasta – Kalelarga, zwana też Szeroką. Nazwa pochodzi jeszcze z czasów weneckich. W wyniku zniszczeń z końca II wojny światowej Kalelarga utraciła pierwotny wygląd, a podczas odbudowy w latach 60. po obu stronach powstały identyczne rzędy budynków bez dekoracji, z cofniętymi parterami tworzącymi podcienia.

Po kilkudziesięciu metrach od Kalelargi odchodzi w prawo ul. Dalmatinskog Sabora, przy której wznoszą się dwa połączone ze sobą kościółki. Pierwszy to jednonawowy kościół św. Andrzeja z freskami z XII w., a drugi, ustawiony na jego przedłużeniu, to dwunawowy kościół św. Piotra zbudowany we wczesnym średniowieczu. Dziś jest to przestrzeń wystawiennicza.

Plac Papieża Aleksandra III

Skręcając przy kościółku w lewo wychodzimy na Plac Papieża Aleksandra III, przy którym stoi kościół św. Chryzogona (sv. Krševana), kolejnego patrona Zadaru. Jest to trójnawowa romańska bazylika z X w., która należała do klasztoru benedyktynów. Fasada skromna, w dolnej części brak dekoracji poza portalem głównym z wimpergą, w zwieńczeniu fryz arkadkowy. Bogato zdobione są trzy półokrągłe apsydy.

Po wschodniej stronie kościoła znajduje się Muzeum Miejskie Zadaru, kolejny oddział Muzeum Narodowego i jego główna siedziba. Mieści się w budynku, który do czasów napoleońskich stanowił skrzydło klasztoru św. Chryzogona. Stałe ekspozycje prezentują historię Zadaru od czasów antycznych do I wojny światowej, renesans w Zadarze, meble z XVII–XIX wieku i zadarskie portrety XVIII–XIX wieku.

Cerkiew prawosławna

Jeśli stojąc przed katedrą spojrzymy w prawo, zobaczymy w głębi ulicy niewysoką dzwonnicę prawosławnej cerkwi Proroka Eliasza. Została wzniesiona w XVI wieku dla greckich marynarzy i kupców, a w drugiej połowie XVIII stulecia rozbudowano ją (lub według innych wersji zbudowano od podstaw) i przekazano wspólnocie serbskiej. Serbowie pojawili się w Zadarze już w drugiej połowie XV wieku; napływali także w późniejszych stuleciach. Cerkiew i dzwonnica reprezentują styl weneckiego baroku.

W okolicy

Zadar jest też bardzo dobrym punktem, z którego można zrobić sobie wycieczkę np. do Ninu (tekst) albo na wyspę Pag (tekst). Można również wyskoczyć na którąś z wysp rozległego Archipelagu Zadarskiego. Wzdłuż lądu ciągnie się Ugljan, poniżej leży Pašman, a „za nimi” Dugi Otok. Na południe od niego rozrzucone są wyspy Parku Narodowego Kornaty.

Chorwacja – nasz przewodnik

A jeśli potrzebujecie dobrego przewodnika, z którym dotrzecie w każde miejsce Chorwacji i dokładnie je poznacie, zerknijcie do naszej książki wydanej wraz z Oficyną Wydawniczą “REWASZ“. Więcej w dziale Nasze Książki.

Tekst: Beata Pomykalska

Fotografie: Paweł Pomykalski

Może Cię zainteresuje jeszcze: