Zupełnie pozbawiony dekoracji, w założeniu był dziełem czysto inżynieryjnym i funkcjonalnym, ale trudno nie docenić prostych i eleganckich linii smukłego, pięknie wyprofilowanego przęsła. Zdumiewa zresztą nie tylko urodą, lecz również wyrafinowaniem technicznym. Przęsła o takiej, a nawet większej rozpiętości budowano w tamtych czasach, jednak tylko tutaj jest ono przerzucone nad wąwozem tak dzikiej, rwącej rzeki. To dzięki temu Stary Most stał się jednym z najwspanialszych obiektów Bośni i Hercegowiny, a Mostar najpopularniejszym celem podróży w tym kraju. Miasto ma jednak znaczenie nie tylko turystyczne, ale jest też głównym ośrodkiem gospodarczym i kulturalnym Hercegowiny.
Romans, który stał się poważnym związkiem
Był chyba wrzesień 2006 roku. Spędzaliśmy z Pawłem studenckie wakacje pod Omišem. Wtedy Chorwacja była moją największa fascynacją, więc stopniowo poznawaliśmy jej fragmenty. Gdy okazało się, że Dalmację mamy zwiedzoną już całkiem nieźle, zachciało nam się czegoś więcej. Tylko co by tu zrobić? Wtedy któreś z nas od niechcenia (pewnie Paweł – on jest mistrzem rzucania propozycji „od niechcenia”, które potem zmieniają nam życie, tutaj przykład) rzuciło hasło: „Mostar”!. No dobrze, ale jak się wziąć za ten Mostar? To przecież Bośnia i Hercegowina, dopiero co się wojna skończyła, jak drogi?, co z tymi minami?, czy tam w ogóle żyją jacyś ludzie??? Naprawdę towarzyszyły nam takie myśli, a przekroczenie granicy chorwacko–bośniackiej wydawało nam się wyprawą do jakiejś zamkniętej na świat zony. Choć jesteśmy tylko trochę po „30” to były to czasy, w których jeszcze nie dało się sprawdzić na komórce jak wygląda świat za miedzą. 😉
W końcu decyzja zapadła – jedziemy na jednodniową wycieczkę. Tylko zajrzymy, co tam słychać i zaraz wracamy z powrotem do naszego bezpiecznego świata. Po ledwo przespanej nocy ruszyliśmy bladym świtem. Ku naszemu zaskoczeniu granicę przekroczyliśmy bez jakichkolwiek problemów, potem droga dobra, domy, skromne ale całkiem zadbane. Ogólnie wszystko w porządku! Nabraliśmy wiatru w żagle i niebawem dotarliśmy do Mostaru.
Już po chwili wiedzieliśmy, że to jest „to”. Zachwyt i olśnienie, które do dziś trudno opisać! Jeszcze tego samego dnia wylądowaliśmy w Sarajewie i myślami pozostaliśmy w nim na zawsze. Stopniowo zaczęliśmy zagłębiać się w zakamarki historii i kultury Bośni i Hercegowiny, które są poplątane jak uliczki południowych miasteczek i kraj ten towarzyszy nam po dziś dzień.
Mostar i jego klimat
Okolica cieszy się klimatem śródziemnomorskim z chłodnymi, ale łagodnymi zimami (ze znikomą ilością śniegu lub jego brakiem) oraz bardzo gorącymi latami, podczas których temperatura sięga nawet 45ºC. Z tego powodu Mostar uchodzi za najgorętsze miasto dawnej Jugosławii, a obecnie Bośni i Hercegowiny – warto mieć to na uwadze planując tu letni pobyt.
Mostar i jego położenie
Mostar leży w południowo-zachodniej części Bośni i Hercegowiny, w kantonie hercegowińsko-naretwiańskim. Z Dubrownika jest tutaj 140 km, ze Splitu 160 km, a z Makarskiej 100 km. Z Neum leżącego na bośniackim fragmencie wybrzeża mamy natomiast 75 km.
Mostar i jego układ
Mostar jest malowniczo położony na dwóch brzegach Neretwy. Wschodnia, mniejsza część miasta , leży na stokach i ma zwartą zabudowę z przełomu XIX i XX w. o dość wielkomiejskim charakterze. Po tej stronie rzeki przebiega główny ciąg komunikacyjny miasta: linia kolejowa oraz główna droga znad Adriatyku do Sarajewa, która jednocześnie pełni funkcję obwodnicy. Równolegle do niej, bliżej rzeki biegnie ulica Maršala Tita, przy której w północno-wschodniej części znajduje się dworzec kolejowy i autobusowy. Zachodnia część Mostaru wypełnia niemal w całości płaskie dno doliny; dominuje tu zabudowa z drugiej połowy XX wieku oraz współczesne, niezbyt ciekawe realizacje. Obie części łączy sześć mostów kołowych oraz zabytkowy Stary Most. Po jego obu stronach ulokowała się typowa dla miast tureckich, dziś ładnie odrestaurowana, starówka.
Mostar i jego uciążliwości
Tłok
Zanim zaczniemy się zachwycać, uczciwość każe powiedzieć również jakie utrudnienia czekają w Mostarze na przyjezdnych, rzecz jasna oprócz letnich bardzo wysokich temperatur. Po pierwsze starówka jest niezbyt duża, a właściwie jest malutka (choć ostatnio remontowana jest i przystosowywana do ruchu pieszego także nowsza część miasta), co w połączeniu ze stale rosnącą liczbą turystów oznacza tłok, dziki tłok! Latem trudno się przecisnąć i należy mieć to na uwadze wybierając się tu w szczycie sezonu. Sytuacja jest jeszcze gorsza gdy do portu w Splicie (lub Dubrowniku) zapuka wielki wycieczkowiec i ze swego pokładu wypuści kilka tysięcy turystów – możemy być pewni, że część z nich na pewno trafi do Mostaru.
Kamienne podłoże
Inną trudnością z jaką należy liczyć się w Mostarze to jego… podłoże. Niemal cała starówka jest wyłożona kamieniami, które są mocno wyślizgane (szczególnie na moście). Chodzi się po nich naprawdę trudno, więc nie ma co ryzykować spaceru w japonkach, lub nie daj Boże klapkach. Solidne buty to podstawa!
Parking w Mostarze
To osobny, niełatwy temat ;-). Generalnie nie ma za wiele miejsca, więc zaparkowanie gdzieś samochodu wymaga sporo cierpliwości. Najlepiej zacząć od wschodniej części miasta i sprawdzić, czy nie uda nam się postawić wzdłuż ulicy Maršala Tita. Szanse na to są niewielkie, ale czasem zdarza się mały cud. Kolejnym punktem są okolice dworca kolejowego i autobusowego (za tym drugim można nawet postawić autokar). Jeśli i tu nie dopisze nam szczęście, to najlepiej przejechać na drugą stronę miasta i szukać miejsca w okolicach klasztoru franciszkanów (tu znów jest możliwość postawienia autokaru).
Most = Mostar
Symbol
Dla Niemców pewnie Brama Brandenburska, dla Francuzów Wieża Eiffla, dla Brytyjczyków Big Ben, dla Polaków być może Wawel (a może coś innego?). Symbole, które jakoś jednoczą, dają poczucie wspólnoty, czegoś do czego chcemy przynależeć i się utożsamiać. Czy dla Bośni i Hercegowiny, tak bardzo podzielonej, tak bardzo poranionej i wreszcie tak bardzo niestabilnej, Stary Most w Mostarze, współczesna ikona turystyki mogłaby się stać symbolem wspólnoty państwowej? Pewnie tak, choć póki co chyba nadal jest to symbol podziału i odseparowania się Boszniaków/Muzułmanów i Chorwatów.
Słowo o historii
Wszystko w Mostarze kręci się wokół mostu. I jego życie i jego historia. A nawet nazwa, która pochodzi od słowa „mostari”, jak niegdyś zwano stróżów przeprawy Neretwą. Samo miasto zaczęło powstawać w połowie XV wieku, lecz ta część doliny Neretwy była zasiedlona już w paleolicie, o czym świadczy wiele znalezisk archeologicznych. Przed najazdem tureckim głównym ośrodkiem Hercegowiny był pobliski Blagaj, natomiast w dzisiejszym Mostarze było najdogodniejsze miejsce sforsowania Neretwy, a więc ważny punkt strategiczny. Dlatego już w połowie XV wieku sułtan Mehmed Zdobywca rozkazał zbudować na rzece wiszący most, który wojskom tureckim miał umożliwić dalszy marsz w kierunku północno – zachodnim. Jego końców broniły dwie baszty, a wokół rozwinęła się pierwsza osada, zwana z turecka „kasabą”.
Sto lat później, w połowie XVI w., drewniany most był już do tego stopnia wyeksploatowany, że, według przekazów, „trząsł się tak, że przechodziło się przezeń ze śmiertelnym strachem”. W związku z tym sułtan Sulejman Wspaniały przychylił się do prośby mieszkańców Mostaru, którzy pragnęli budowy nowego mostu, spełniającego potrzeby rozrastającego się miasta. Zebrawszy informacje dotyczące stanu istniejącego mostu i kosztów budowy nowego, sułtan przekazał odpowiednie środki finansowe na ten cel i wydał stosowne zarządzenie lokalnym władzom. Ferman (rozporządzenie sułtańskie) mówił o konieczności zniszczenia mostu Mehmeda Zdobywcy i budowy pomiędzy basztami masywnego, kamiennego mostu. Dokument zawierał też wytyczne odnośnie wyglądu budowli, m.in. tego, że miała być ona jednoprzęsłowa. Zlecenie na stworzenie tego arcydzieła techniki powierzono znanemu tureckiemu budowniczemu Hajrudinowi, uczniowi jeszcze słynniejszego Mimara Sinana.
„Kudret Kemeri”
Budulec pochodził z kamieniołomu oddalonego o około 5 km na południe od miasta, a robotnicy przybyli głównie z Dubrownika, znanego z dobrych cieśli i kamieniarzy. Długi na prawie 29 m i wysoki na 20 m łuk mostu powstał z 456 ogromnych kamiennych bloków. Niezależnie od swej funkcji użytkowej posiada wybitne walory estetyczne. Cudowne Sklepienie — Kudret Kemeri — jak go zwano, szybko zaczęło wzbudzać zachwyt i podziw.
Koniec symbolu i jego odrodzenie
Rozpad Jugosławii na drodze wojny domowej miał wiele faz i wiele odsłon. Jedną z nich było starcie chorwacko-muzułmańskie, a jednym z jego najbardziej wymownych aktów było zniszczenie 9 listopada 1993 roku Starego Mostu przez wojska chorwackie.
Ujawnione stenogramy z rozmów ówczesnego prezydenta Chorwacji (1990-1999) Franja Tuđmana m. in. z gen. Armii Chorwackiej Jankiem Bobetko dowodzą, że zburzenie mostu było zaplanowanym elementem kampanii wojennej. Akt ten nie miał żadnego uzasadnienia militarnego czy strategicznego. Był czystym barbarzyństwem wymierzonym w ważny dla Muzułmanów/Boszniaków symbol. Po wojnie stenogramy te, jako dowód w sprawie chorwackiej agresji na BiH, trafiły do Międzynarodowego Trybunału Karnego do spraw Byłej Jugosławii w Hadze, przed którym toczył się m.in. proces przeciwko Slobodanowi Praljkowi oskarżonemu o kierowanie akcją zniszczenia mostu, a także o dowodzenie oddziałami, które dokonały zbrodni wojennych. W maju 2013 roku zapadł wyrok skazujący go na 20 lat pozbawienia wolności. Po apelacji wyrok podtrzymano w 2017 roku, a kilka miesięcy później Prljak popełnił samobójstwo wypijając roztwór cyjanku potasu.
Stary Most w latach 1999 – 2004 został całkowicie zrekonstruowany dzięki dotacjom zagranicznym, a następnie wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO.
Skok w dorosłość
Co roku latem odbywa się w Mostarze jedna z najpopularniejszych imprez sportowo-turystycznych, której główną atrakcją są skoki ze Starego Mostu do Naretwy. Ich tradycja sięga połowy XVI wieku, a dokładniej momentu ukończenia budowy mostu, choć istnieją przypuszczenia, że skakano nawet sto lat wcześniej, jeszcze z drewnianego obiektu spinającego brzegi rwącej rzeki.
Dziś organizacją zawodów zajmuje się Klub „Mostarski Ikari” założony na początku 1994 r. W zależności od poziomu wody Neretwy, wysokość z której się skacze wynosi od 23 do 27 m. Podczas konkursu bierze się pod uwagę postawę na moście, lot i „wejście” do wody. Skoczkowie symbolizują odwagę, dzielność i zdrowy styl życia, szmaragdowa Neretwa czystość przyrody a Stary Most mówi o bogatej kulturze, niezwykłej architekturze i historii tego miejsca. Wykonanie skoku przez młodego chłopaka uważa się natomiast za jego symboliczne wkroczenie do świata dorosłych.
Życie wokół mostu
Mostar rozwijał się w sposób podobny do innych miast osmańskich. Handel i rzemiosło kwitły na „čaršiji”, a mieszkało się w charakterystycznych tureckich „mahalach”, dzielnicach skupionych wokół meczetów.
Urokliwa „čaršija” rozlewa się więc po obu stronach mostu i jest wypełniona plątaniną wąskich kamiennych uliczek, przy których stoją niewielkie kamienice z malutkimi oknami zamykanymi ciężkimi, metalowymi okiennicami. To właśnie w Mostarze najlepiej zachował się tak duży zespół tego typu zabudowy z czasów osmańskich. Do niedawna panowała tu też prawdziwie orientalna atmosfera, a starzy i młodzi mężczyźni skupieni od rana w kawiarniach pili kawę, grali w szachy bądź domino i prowadzili głośne, czasem nieco burzliwe, dyskusje.
Dziś to się zmienia pod wpływem naporu turystów. Z każdym rokiem otwierają się nowe knajpki i stragany z pamiątkami, które zastąpiły pamiętające najdawniejsze czasy zakłady kupców i rzemieślników, przede wszystkim krawców, złotników czy kowali – zwanych „kujundžije”; zresztą od tego słowa dzielnica na lewym brzegu bywa nazywana „kujundžiluk”.
Nasz tekst o bośniackich mostach:
Lewobrzeżny Mostar
Meczet Cejvan Cehajina
Za lewobrzeżną basztą starego mostu — Tarą — wznosi się zabytkowy meczet Cejvan Cehajina (dojście od ulicy Marsala Tita). Jest to prostokątny budynek bez kopuły, nakryty czterospadowym dachem. Jego minaret ma przekrój ośmioboczny, a nie okrągły, jak w większości przypadków.
Meczet Koski Mehmed–pašy
Nietuzinkowy punkt widokowy
Most prezentuje się pięknie z każdej strony, ale najpiękniej z wysokiego na blisko 30 m. … minaretu pobliskiego meczetu Koski Mehmed–pašy zbudowanego w drugiej połowie XVIII wieku. Do pokonania jest około 90 schodów w ciasnej, wąskiej rurze, co może przyprawić o lekki zawrót głowy. Ponieważ wpuszczanie turystów na minarety jest sytuację bardzo rzadką i trudną organizacyjnie, warto z tej okazji tu skorzystać. Wchodzi się dosłownie na sam szczyt, który jest otoczony balkonikiem zwanym šerefe.
Ponieważ Mostar jest pierwszym większym przysiółkiem od adriatyckiego, na wskroś śródziemnomorsko-włoskiego wybrzeża, w którym można poczuć orientalny klimat, warto zajrzeć do wnętrza tego muzułmańskiego domu modlitwy. Obiekt jest jednym z trzech najbardziej wartościowych meczetów w Mostarze ale jego architektura jest typowa dla całej Bośni – są one zwykle kwadratowe, pomalowane na biało i nakryte kopułą. Często do wnętrza wiedzie przedsionek nakryty trzema małymi kopułkami.
Wnętrze
We wnętrzu znajdziemy malowany „mihrab” i „minbar” – jest to oryginalna dekoracja, która cudem przetrwała ostatnią wojnę. W prawym rogu od drzwi znajduje się natomiast balkonik – „mahvil” – wsparty na czterech kamiennych słupach. Meczet dzięki 25 oknom (po pięć na ścianach bocznych i z mihrabem, dwa na ścianie wejściowej i osiem na każdej stronie ośmiokątnego tamburu) jest bardzo dobrze oświetlony.
Ciekawe jest również wyłożenie podłogi meczetu, ponieważ nie mamy tutaj współczesnych jednolitych wykładzin z osobnymi „miejscami” dla modlących się, ale tradycyjne prostokątne dywany różnego rozmiaru i barwy, które czynią wnętrze atrakcyjniejszym.
Dziedziniec
Na dziedzińcu stoją nagrobki i mauzolea, spośród których najbardziej okazałym jest Turbe Derviša Šejha Ishaka. Niewiele o nim wiadomo, a miejscowa legenda mówi tylko, że pochodził z Węgier skąd przeniósł się do Mostaru. Uważał się za Boszniaka. Zmarł w 1737 r. pod Banja Luką.
Nieopodal stoi „šadrvan”, fontanna do rytualnych obmyć dokonywanych przez muzułmańskich wiernych przed modlitwą. Fontanna to wolnostojący obiekt w formie ośmiobocznego baldachimu pokrytego kamiennymi dachówkami. Zbudowana została w 1781 r.
W sąsiedztwie meczetu znajduje się niewielki bazar spożywczy — targ Tepa (Tepa tržnica). Już w czasach tureckich handlowano w tym miejscu świeżymi owocami i warzywami — najlepszymi płodami Hercegowiny.
Meczet Karadjoz-bega
Przy skrzyżowaniu ulic Karadjozbegovej i Braće Fejića, w pewnym oddaleniu od najstarszej części Mostaru, wśród nowszych budynków, stoi meczet Karadjoz-bega — najokazalsza budowla z czasów tureckich w Hercegowinie. Powstał w 1557 roku, jest więc jednym z najstarszych w mieście. Dla dodania mu splendoru miejscowi przypisują jego autorstwo sławnemu architektowi Mimarowi Sinanowi, lecz jest to mało prawdopodobne. Ponieważ jednak Sinan był twórcą tradycyjnej formy tureckiego meczetu, która upowszechniła się w całym imperium osmańskim i była kopiowana przez wieki, można uznać, że i ten meczet pochodzi z jego „szkoły”.
W sąsiedztwie meczetu zachował się muzułmański cmentarz, a cały zespół jest otoczony zabytkowym płotem, przez który prowadzi ozdobna bramka. Znajdziemy tu najstarsze zachowane w mieście nagrobki, w tym pochodzące z początków władzy tureckiej nad tym regionem. Bezpośrednio obok meczetu wzrok przyciąga nietypowy grobowiec mostarskiego poety Osmana Djikića (1879-1912).
Dom Biščevicia
Nieopodal meczetu Karadjoz-bega, nad samym brzegiem Neretwy znajduje się niezwykle ciekawy zabytkowy zespół mieszkalny z przełomu XVIII i XIX wieku, należący niegdyś do szanowanej miejscowej rodziny muzułmańskiej. W jednej z części urządzone jest muzeum prezentujące tradycyjny styl urządzania wnętrz i sposób mieszkania.
Dom Muslibegovicia
Podobnym obiektem jest Dom Muslibegovicia, jeden z najładniejszych zabytków miejskiej architektury mieszkalnej okresu tureckiego w całej Bośni i Hercegowinie. Powstały na początku XVIII w. zespół składa się z dwóch części. Pierwsza — ženska avlija, haremluk — to część prywatna, w której przebywały kobiety, a obcy mężczyźni nie mieli do niej wstępu. Druga część miała charakter otwarty i służyła do przyjmowania gości. Wnętrza z oryginalnym wyposażeniem ukazują styl życia bogatej rodziny muzułmańskiej z minionych stuleci.
Meczet Nasuh-agi Vučijakovicia
Jeszcze jednym wartym uwagi meczetem stojącym w tej okolicy jest Meczet Nasuh-agi Vučijakovicia, który dzięki posadzonej przed nim dawno temu wielkiej lipie znany jest także jako meczet „Pod lipą”. Na podstawie napisu na kamiennej płycie znajdującej się˛ nad wejściem przypuszcza się, że zbudowany został przed rokiem 1564, być może już w 1529 roku. Fundator meczetu Nasuh-aga Vučijaković pochodził prawdopodobnie z miejscowości Ljubuški, gdzie był „dizdarem”, czyli zwierzchnikiem tamtejszej twierdzy. Jest to jeden z trzech w Mostarze meczetów nakrytych kopułami. Do jego wnętrza wiedzie przedsionek nakryty trzema kopułkami. Z niego także wchodzi się do zbudowanego na prawo od wejścia smukłego minaretu o wysokości 26 m. Wewnątrz znajduje się jedno pomieszczenie modlitewne z tradycyjnym kamiennym minbarem, pozbawionym dekoracji mihrabem oraz drewnianym balkonikiem (mahfilem) w północno-zachodnim rogu.
Sahat Kula
Na stoku wzgórza górującego nad starym miastem, przy ulicy Bajatovej wznosi się Sahat Kula (Wieża Zegarowa) — typowa miejska budowla z czasów osmańskich. Nie wiadomo kto ją ufundował ani kiedy dokładnie miało to miejsce. Prawdopodobnie powstała pod koniec XVI lub na początku XVII wieku. Jest to wolnostojąca budowla na planie kwadratu o długości boku prawie 3,5 m i wysokości 16 m. Skromny, pozbawiony dekoracji obiekt posiada niewielką tarczę zegarową umieszczoną od strony miasta. W górnej części, urozmaiconej sporymi ostrołukowymi oknami, umieszczono dzwon odlany w Zadarze. Stary zegar działał do 1926 roku. W 1981 roku wieżę odnowiono i umieszczono na niej nowy czasomierz. W 1993 r. budynek został poważnie uszkodzony, w latach 1998–99 przeprowadzono jego restaurację.
Jeszcze wyżej na skalistym zboczu, w miejscu zwanym Perkovina, wznosiła się do lat 90. XX wieku monumentalna katedra prawosławna Świętej Trójcy zbudowana w 1873 roku. W owym czasie była to największa świątynia obrządku wschodniego w Hercegowinie. Jej długość wynosiła 50 m, a szerokość 26 m. Niestety, w czasie ostatniej wojny została zupełnie zniszczona, a zachował się jedynie fragment portalu w postaci wolnostojącej arkady wznoszącej się wśród gruzów. Od lat prowadzona jest odbudowa obiektu, która postępuje w ślimaczym tempie i trudno przewidzieć termin jej zakończenia.
Prawobrzeżny Mostar
Łaźnia Ćejvan-bega
Kilka zabytkowych budowli można znaleźć na prawym brzegu Neretwy. Jeśli tuż za mostem skręcimy w prawo, to dojdziemy na niewielki plac, na którym stoi charakterystyczny budynek łaźni Ćejvan-bega. Budowla utrzymana jest w stylu otomańskim i powstała pod koniec XVI lub na początku XVII wieku, a swoją funkcję pełniła do aneksji Bośni i Hercegowiny przez Austrię. Choć korzystanie z łaźni było w imperium osmańskim powszechne i popularne, a więc budowano wiele tego typu obiektów, to jednak ten jest jedynym zachowanym w Mostarze. Obecnie w jego wnętrzu mieści się Muzeum Hamamu.
Kompleks Tabhana
Tuż obok wznosi się szesnastowieczny kompleks Tabhana, w którym niegdyś garbowano i obrabiano, a następnie sprzedawano skóry. Dziś znajdują się tu kluby i restauracje z tarasami zawieszonymi tuż nad lustrem Neretwy. Dobrym pomysłem jest tu obiad lub wieczorny drink z widokiem na cudownie oświetlony most. Garbarze przenieśli się do tej części miasta w połowie XVII wieku i z powodu przykrego zapachu jaki roztaczali jako jedyny cech otrzymali swój meczet Tabačica (od słowa „tabaci” oznaczającego właśnie garbarzy).
Krzywy Most
Jedną z najciekawszych rzeczy w tej części miasta jest Krzywy Most, przerzucony przez rzeczkę Radobolję uchodzącą do Neretwy tuż przy Starym Moście. Wygląda jak mniejsza kopia swojego słynnego sąsiada. Zbudowany został przez Turków w 1558 roku i przypuszcza się, że była to próba przed budową mostu na Neretwie.
Meczet Nezir-agi
Nieopodal Krzywego Mostu wznosi się meczet Nezir-agi. Zbudowany został w 1550 r. i prawdopodobnie jednocześnie z nim wzniesiono obok „mekteb” (islamska˛ szkołę elementarna˛), a może także i inne obiekty. Nazwę zawdzięcza fundatorowi, Nezir-adze, o którym wiadomo tylko tyle, że był zięciem Nasuh-agi Vučijakovicia, fundatora innego, opisanego wcześniej meczetu. Podczas II wojny światowej w jego wnętrzach schronienia szukali uciekinierzy z Hercegowiny. Z nie do końca wyjaśnionych przyczyn w 1950 r. meczet został zniszczony: całkowicie usunięto minaret i konstrukcję dachu, natomiast mury wyburzono do wysokości 50–100 cm nad ziemią. Uzyskany w ten sposób budulec wykorzystano przy budowie jednego z urzędów. Meczet był typową budowlą z jednym pomieszczeniem modlitewnym na planie kwadratu, nakrytą czterospadowym dachem. Po prawej stronie stał kamienny minaret wysokości 27 m. Na szczęście w 1998 r. przeprowadzono badania archeologiczne i przystąpiono do rekonstrukcji obiektu, wykorzystując zachowane elementy poprzedniej budowli. Zadbano, by nowa świątynia była wierną kopią zniszczonej.
Miasto z XIX i XX wieku
W okresie okupacji austro-węgierskiej, który rozpoczął się w 1878 roku, zmieniło się oblicze miasta. Wpływy europejskie uwidoczniły się nie tylko w administracji, lecz również w architekturze i urbanistyce. Powstało wiele nowych budowli nawiązujących do modnych wówczas stylów architektonicznych, najwięcej przy obecnej ulicy Marszałka Tito. Obiekty typowo orientalne zaczęły przeplatać się z charakterystycznymi dla Europy Środkowej. Jednym z najciekawszych budynków z tego okresu jest gmach gimnazjum, który przypomina neomauretański ratusz w Sarajewie. Mostar połączono koleją i siecią dróg z innymi miastami Bośni i Dalmacji, zbudowano trzy nowe mosty, powstały liczne gmachy użyteczności publicznej.
Klasztor franciszkański
Przy ul. Franjevackiej, w pobliżu jej skrzyżowania z Bulevarem, główną ulicą lewobrzeżnego Mostaru, znajduje się zespół klasztoru franciszkańskiego. Zakonnicy przybyli do Mostaru pod koniec epoki tureckiej, a w 1866 roku rozpoczęli budowę kościoła i zabudowań klasztornych. Świątynia pod wezwaniem śś. Piotra i Pawła stała się głównym ośrodkiem katolicyzmu w Mostarze. W czasie wojny domowej zespół został całkowicie zniszczony. W 2000 roku przystąpiono do jego odbudowy. Dzisiejszy jego wygląd ma jednak niewiele wspólnego z oryginalnym. Jest to nieudana próba połączenia stylów historycznych, monumentalizmu i nowoczesnych technologii budowlanych. Pragnąc silnie zaakcentować obecność katolików w Mostarze, fundatorzy wybudowali potężną, betonową dzwonnicę o złych proporcjach, która jest najwyższym obiektem w Mostarze i psuje panoramę zabytkowego starego miasta. Całość jest po prostu brzydka.
„Wielki plus” dla Bośni i Hercegowiny
Manifestując swoją obecność w tej okolicy katolicy postawili jeszcze jednej bardzo jednoznaczny znak. Tak jak w przypadku klasztoru, tak tym razem w 2000 roku Chorwaci postawili na wzgórzu Hum potężny krzyż, który widać niemal z każdego zakątka miasta. Niekatoliccy mieszkańcy miasta lubią żartować, że to taki „plus” dla BiH. Choć do śmiechu nikomu nie było gdy zaledwie kilka lat wcześniej, w czasie wojny, właśnie z tego wzgórza chorwaccy nacjonaliści ostrzeliwali miasto. Dlatego w kraju, w którym religia tak mocno przenika się z polityką, a polityka z historią, lepiej by było powstrzymywać tak silne akcenty. I rzecz jasna dotyczy to wszystkich stron.
Sielanka z wojną w tle
Mimo pięknej starówki z jej specyficznym klimatem, wydarzenia sprzed kilkunastu lat nie dają o sobie zapomnieć. A czasem i sami mieszkańcy nie pozwalają odejść im w przeszłość. Zwłaszcza jeśli da się na tym zarobić – przyglądając się kiedyś stoisku z pamiątkami ze zdumieniem odkryliśmy różne gadżety wykonane z naboi. Choć lata lecą w wielu miejscach można spotkać ślady wojny. Poza ścisłym centrum natrafić można na budynki nadal pozostające w stanie zniszczenia, a nawet ruiny – niektóre padły ofiarą ostrzału artyleryjskiego, inne spłonęły. Na szczęście z roku na rok sytuacja ulega poprawie i kolejne gmachy zostają odrestaurowane, głównie przy udziale funduszy zagranicznych.
Kierunek – Mostar!
Piękny, zabytkowy, pełen klimatu Mostar jest idealnym kierunkiem zarówno na jednodniową wycieczkę z wybrzeża Chorwacji, jak i świetnym miejscem na dłuższy pobyt (nocleg nie stanowi najmniejszego problemu, oferta jest duża i zróżnicowana), w czasie którego można poznać jego różne oblicza i zakamarki, a także wybrać się na zwiedzanie nie mniej ciekawej okolicy.
Bośnia i Hercegowina – nasz przewodnik:
A jeśli potrzebujecie dobrego przewodnika, z którym dotrzecie w każde miejsce Bośni i Hercegowinie i dokładnie je poznacie, zerknijcie do naszej książki wydanej wraz z Oficyną Wydawniczą “REWASZ“. Więcej w dziale Nasze Książki.
Tekst: Beata Pomykalska
Fotografie: Paweł Pomykalski
Może Cię zainteresuje jeszcze:
