Historię miast, wsi a nawet całych regionów można opowiadać na wiele sposobów i z różnych perspektyw. Także przechadzając się po ich nekropoliach. Dziś zatem krótka opowieść o Górnym Śląsku z punktu widzenia kilku najciekawszych i najpiękniejszych cmentarzy. Spoczywają na nich zarówno wybitni i zasłużeni dla naszej okolicy, jak i całkiem zwyczajni, których życie przypadło na zwyczajne czasy. Są wśród nich cmentarze katolickie, ewangelickie, żydowskie, takie na których spoczywają Polacy, Niemcy, Ślązacy – tygiel, jak cały region. Wielkomiejskie i wiejskie. Z efektownymi grobowcami i prostymi nagrobkami. Pięknie zadbane i zupełnie zapomniane. Poświęcone bohaterom i ofiarom dziejów. Cmentarze i ludzie na nich pochowani – niemi, a jednak snujący opowieść o przeszłości. Tej spokojnej i sielskiej, jak i tragicznej, gdy rządziły wojny i ideologie totalitarne.
Cmentarz Mater Dolorosa w Bytomiu
Bytom, stare, jeszcze średniowieczne śląskie miasto. Niegdyś znaczący i prężny ośrodek, dziś niestety cień samego siebie. Ale tutejsza nekropolia Mater Dolorosa, chyba najpiękniejsza i najciekawsza w naszej okolicy, świadczy o dumnej i bogatej przeszłości miasta. Została założona w 1866 roku, a jej znakiem rozpoznawczym jest potężna, neogotycka kaplica z lat 80. XIX wieku i wiele efektownych grobowców, jakie stawiały sobie bogate i zasłużone rodziny. Tutaj też odnaleźć można nagrobek księdza Józefa Szafranka, który wsławił się zaangażowaniem na rzecz równouprawnienia języka polskiego, w czasach gdy Górny Śląsk należał do Prus.
![Cmentarze Górny Śląsk Cmentarz nekropiloia Bytom](http://adventum.com.pl/wp-content/uploads/2019/10/Cmentarze_018.jpg)
![Cmentarze Górny Śląsk Cmentarz nekropiloia Bytom](http://adventum.com.pl/wp-content/uploads/2019/10/Cmentarze_017.jpg)
![Cmentarze Górny Śląsk Cmentarz nekropiloia Bytom](http://adventum.com.pl/wp-content/uploads/2019/10/Cmentarze_016.jpg)
Cmentarze przy ulicy Francuskiej w Katowicach
W pierwszej połowie XIX wieku, zanim Katowice dostały od losu swoja dziejową szansę i zaczęły nabierać rozpędu, w okolicy dzisiejszej ulicy Francuskiej i Damrota, założono niewielki cmentarz protestancki. Wówczas była to cicha i spokojna, wręcz sielska okolica, a dziś to środek pulsującego miasta i jeden z kluczowych punktów. Gdy nekropolia okazała się za mała dla szybko rozwijającej się miejscowości, obok powstała kolejna dla protestantów oraz cmentarz dla ludności katolickiej.
![Cmentarze Górny Śląsk Cmentarz nekropiloia Katowice](http://adventum.com.pl/wp-content/uploads/2019/10/Cmentarze_028.jpg)
Na pierwszym cmentarzu należącym do protestantów spoczęli m.in. bardzo zasłużeni dla rozwoju i rozbudowy miasta. Niestety nie miał on szczęścia i nie przetrwał powojennego usuwania śladów niemieckiej przeszłości regionu. Na szczęście z drugim historia obeszła się nieco łagodniej – przetrwał, choć również i on nie uniknął uszkodzeń. Kilka dekad po wojnie zaczęto tu jednak chować Katowiczan innych wyznań. Miejsce ostatniego spoczynku znalazł na nim m.in. pisarz i tłumacz literatury niemieckiej Wilhelm Szewczyk czy znawca oraz popularyzator historii Górnego Śląska Kazimierz Popiołek.
![Cmentarze Górny Śląsk Cmentarz nekropiloia Katowice](http://adventum.com.pl/wp-content/uploads/2019/10/Cmentarze_019.jpg)
Od strony Francuskiej wchodzi się na cmentarz katolicki. To ładna i elegancka, choć nie spektakularna nekropolia, na której spoczywają przede wszystkim dwie ważne postaci dla Górnego Śląska: działacz niepodległościowy Wojciech Korfanty oraz pierwszy wojewoda Józef Rymer. Dziwny jest tylko ten płot oddzielający oba cmentarze i sprawiający, że nie można swobodnie przejść z jednego na drugi. Czyżby zmarli też potrzebowali takiego podziału na „swoich” i „obcych”?
![Cmentarze Górny Śląsk Cmentarz nekropiloia Katowice](http://adventum.com.pl/wp-content/uploads/2019/10/Cmentarze_027.jpg)
![Cmentarze Górny Śląsk Cmentarz nekropiloia Katowice](http://adventum.com.pl/wp-content/uploads/2019/10/Cmentarze_020.jpg)
Stary cmentarz ewangelicki w Bielsku-Białej
Miasto śląsko-małopolskie, niegdyś słynące z przemysłu tekstylnego. Tutejsza elita wyznawała głównie protestantyzm, toteż w 1833 roku przy dzisiejszej ulicy Frycza Modrzewskiego otwarto cmentarz ewangelicki, który dziś jest tylko wspomnieniem minionych czasów. Nekropolia jest piękna, pełna efektownych grobowców świadczącym o dawnym bogactwie mieszczan, ale wymaga ogromu pracy. Choć może ta bujna roślinność tylko dodaje mu magii i pogłębia jakąś nieopisaną nostalgię?
![Cmentarze Górny Śląsk Cmentarz nekropiloia Bielsko](http://adventum.com.pl/wp-content/uploads/2019/10/Cmentarze_022.jpg)
![Cmentarze Górny Śląsk Cmentarz nekropiloia Bielsko](http://adventum.com.pl/wp-content/uploads/2019/10/Cmentarze_021.jpg)
![Cmentarze Górny Śląsk Cmentarz nekropiloia Bielsko](http://adventum.com.pl/wp-content/uploads/2019/10/Cmentarze_023.jpg)
Cmentarz żydowski w Bielsku-Białej
Dawne Bielsko to także silne skupisko społeczności żydowskiej. Stanowili ważny element życia gospodarczego i intelektualne miasta, czego przejawem jest ich elegancki cmentarz z licznymi nagrobkami przybierającymi postać małych kapliczek lub obelisków. Przy cmentarzu stoi dom przedpogrzebowy, w którym czasami odbywają się wydarzenia kulturalne. Ciekawa jest również specjalna kwatera, w której spoczywają żołnierze pochodzenia żydowskiego, którzy zginęli w tej okolicy podczas I wojny światowej. Jeszcze ciekawszy jest natomiast fakt, że wśród macew znajdują się także trzy nagrobki należące do wyznawców islamu pochodzących z Bośni i Hercegowiny.
![Cmentarze Górny Śląsk Cmentarz Żydowski nekropiloia Bielsko](http://adventum.com.pl/wp-content/uploads/2019/10/Cmentarze_013.jpg)
![Cmentarze Górny Śląsk Cmentarz Żydowski nekropiloia Bielsko](http://adventum.com.pl/wp-content/uploads/2019/10/Cmentarze_014.jpg)
![Cmentarze Górny Śląsk Cmentarz Żydowski nekropiloia Bielsko](http://adventum.com.pl/wp-content/uploads/2019/10/Cmentarze_015.jpg)
A jak już wspominamy BiH to może zainteresuje Was bardziej ten kraj:
Cmentarz „Na Groniczku” w Wiśle
Chyba najbardziej malowniczo położony cmentarz z naszej listy. Zajmuje stok łagodnego wzgórza, skąd roztacza się ładny widok na okolicę. Jest on ewangelicki, a został otwarty w 1819 roku. Od tego czasu stał się miejscem ostatniego spoczynku wielu zasłużonych osób, w tym. m.in. założyciela i wieloletniego dyrektora zespołu „Śląsk” Stanisława Hadyny czy Bogumiła Hoffa, który promował walory turystyczne Wisły i sprawił, że stała się popularnym w regionie kurortem wypoczynkowym.
![Cmentarze Górny Śląsk Cmentarz nekropiloia Wisła](http://adventum.com.pl/wp-content/uploads/2019/10/Cmentarze_012.jpg)
![Cmentarze Górny Śląsk Cmentarz nekropiloia Wisła](http://adventum.com.pl/wp-content/uploads/2019/10/Cmentarze_010.jpg)
![Cmentarze Górny Śląsk Cmentarz nekropiloia Wisła](http://adventum.com.pl/wp-content/uploads/2019/10/Cmentarze_011.jpg)
Cmentarz komunalny w Cieszynie
Cieszyn jest pięknym miastem o długich tradycjach mieszczańskich. Co więcej, historia tak się potoczyła, że tradycje te nie zostały przerwane a tutejsza ludność wymieniona. Ciągłość tę widać najlepiej na cmentarzu komunalnym. Od lat jesteśmy nim oczarowani, zarówno z powodu nazwisk, które można tu znaleźć, jak i wysokiej jakości sztuki funeralnej. Spacer pomiędzy pięknymi, zadbanymi nagrobkami skłania do refleksji. To co zastaniemy na miejscu, zdradza już efektowny i duży budynek bramny, godny nawet dużej metropolii. Najważniejszym punktem cmentarza jest zbudowana w latach 20. XX wieku, porośnięta bujną winoroślą kolumnada, która skrywa Panteon Zasłużonych. Spoczęli w nim m.in. ważni dla historii i kultury Górnego Śląska Gustaw Morcinek czy Karol Miarka. Cmentarz upamiętnia także wiele innych znaczących osób, duchownych, żołnierzy i ofiary wojen (1914-1945).
![Cmentarze Górny Śląsk Cmentarz nekropiloia Cieszyn](http://adventum.com.pl/wp-content/uploads/2019/10/Cmentarze_009.jpg)
![Cmentarze Górny Śląsk Cmentarz nekropiloia Cieszyn](http://adventum.com.pl/wp-content/uploads/2019/10/Cmentarze_007.jpg)
![Cmentarze Górny Śląsk Cmentarz nekropiloia Cieszyn](http://adventum.com.pl/wp-content/uploads/2019/10/Cmentarze_008.jpg)
Stary cmentarz żydowski w Cieszynie
Cieszyn ma także dwa cmentarze żydowskie (oba przy ulicy Hażlaskiej), z czego tzw. „stary” jest bodaj najpiękniejszą żydowską nekropolią na Śląsku (o palmę pierwszeństwa może bić się chyba tylko z Białą nieopodal Prudnika). Nie dość, że jest naprawdę leciwy (jego początków należy szukać już w XVII wieku) to jeszcze tak pięknie położony, że aż trudno nie westchnąć z zachwytu. Dziesiątki (podobno aż 1,500 tys.) zabytkowych macew jest pustawianych na łagodnych pagórkach, co robi niesamowite wrażenie. Ponieważ na przełomie XIX i XX wieku cmentarz był już zapełniony, dosłownie kilkaset metrów dalej otwarto nowy.
![Cmentarze Górny Śląsk Cmentarz Żydowski nekropiloia Cieszyn](http://adventum.com.pl/wp-content/uploads/2019/10/Cmentarze_026.jpg)
![Cmentarze Górny Śląsk Cmentarz Żydowski nekropiloia Cieszyn](http://adventum.com.pl/wp-content/uploads/2019/10/Cmentarze_025.jpg)
![Cmentarze Górny Śląsk Cmentarz Żydowski nekropiloia Cieszyn](http://adventum.com.pl/wp-content/uploads/2019/10/Cmentarze_024.jpg)
Stary cmentarz w Żorach
Niby zwykły parafialny cmentarz (przy kościele św. Apostołów Filipa i Jakuba), a jednak czuć na nim jakąś magię czy nawet aurę tajemniczości. Szczególnie wtedy, gdy trafi się na niego tak jak my, w nieco mroczny, mglisty dzień. Został założony w latach 20. XIX wieku, a spoczęli na nim zarówno bogatsi mieszczanie, których stać było na ufundowanie dostojnych grobowców rodzinnych jak i biedota, mogąca sobie pozwolić tylko na proste nagrobki. Dziś ten leżący wśród starodrzewia cmentarz niemal w całości pokryty jest zakradającą się w różne zakamarki roślinnością, a ciekawa sztuka funeralna niestety nadszarpnięta przez czas. Największym ewenementem cmentarza jest stojący na samym końcu XIII-wieczny oryginalny krzyż pokutny! Zgodnie ze średniowieczną tradycją i prawodawstwem w kręgu kultury niemieckiej tego typu obiekty były stawiane przez przestępcę w miejscu, w którym dokonał zabójstwa (choć ten akurat został przeniesiony tutaj z ulicy Rybnickiej po II wojnie światowej). Sporo tego typu zabytków przetrwało na Dolnym Śląsku.
![Cmentarze Górny Śląsk Cmentarz nekropiloia Żory](http://adventum.com.pl/wp-content/uploads/2019/10/Cmentarze_004.jpg)
![Cmentarze Górny Śląsk Cmentarz nekropiloia Żory](http://adventum.com.pl/wp-content/uploads/2019/10/Cmentarze_005.jpg)
![Cmentarze Górny Śląsk Cmentarz nekropiloia Żory](http://adventum.com.pl/wp-content/uploads/2019/10/Cmentarze_006.jpg)
Cmentarz rodziny Tiele-Wincler w Mosznej
Pałac w Mosznej kojarzą wszyscy jak Śląsk długi i szeroki, a jego sława rozlała się nawet poza granice regionu. Efektowna budowla jest znakiem rozpoznawczym województwa opolskiego, a powstała na fali wzbogacenia się w XIX wieku jednego ze śląskich przemysłowców – hrabiego Tiele-Wincklera. Wystarczy spod pałacu udać się biegnącą w głąb parku aleją spacerową, a następnie nieco z niej zboczyć i wspiąć na niewielkie wzniesienie. Znajdziemy tutaj niewielką nekropolię rodzinną pierwszych właścicieli majątku. Choć dziś wokół pałacu kręcą się tłumy turystów, to odizolowane ostatnie miejsce spoczynku Tiele-Wincklerów, pozostaje oazą ciszy i spokoju.
![Cmentarze Górny Śląsk Cmentarz nekropiloia Moszna](http://adventum.com.pl/wp-content/uploads/2019/10/Cmentarze_002.jpg)
![Cmentarze Górny Śląsk Cmentarz nekropiloia Moszna](http://adventum.com.pl/wp-content/uploads/2019/10/Cmentarze_001.jpg)
Cmentarz jeniecki w Łambinowicach
Łambinowice to miejsce wyjątkowe, w przeszłości naznaczone cierpieniem, a także dokumentujące pokrętne losy Górnego Śląska. Już od drugiej połowy XIX wieku otwierano tu obozy jenieckie. Pierwszy z nich w 1870 roku, gdy Prusacy wojowali z Francuzami, a później – zależnie od tego kto z kim walczył – osadzano swoich przeciwników; i tak aż do końca II wojny światowej. A jak obozy to oczywiście także i cmentarze. W sumie są trzy. Pierwszymi pochowanymi byli jeńcy francuscy (ich kwatera istnieje do dziś), ale przechadzając się między grobami dostrzec można nazwiska z całej Europy. Spoczęli tu także Rosjanie, Rumuni, Serbowie, a nawet Brytyjczycy czy Włosi.
![Cmentarze Górny Śląsk Cmentarz nekropiloia Łambinowice](http://adventum.com.pl/wp-content/uploads/2019/10/Cmentarze_029.jpg)
![Cmentarze Górny Śląsk Cmentarz nekropiloia Łambinowice](http://adventum.com.pl/wp-content/uploads/2019/10/Cmentarze_030.jpg)
![Cmentarze Górny Śląsk Cmentarz nekropiloia Łambinowice](http://adventum.com.pl/wp-content/uploads/2019/10/Cmentarze_031.jpg)
I na sam koniec przypominamy nasz ubiegłoroczny tekst przygotowany z okazji uroczystości Wszystkich Świętych o Cmentarzu Centralnym w Gliwicach.
Tekst: Beata Pomykalska
Fotografie: Paweł Pomykalski Cmentarze